Strategjia e SHBA-së në Gjirin Persik që nga Lufta e Dytë Botërore ka variuar midis “balancimit indirekt” – mbështetur në fuqitë lokale për të ruajtur stabilitetin – dhe “balancimit të drejtpërdrejtë” përmes përfshirjes së drejtpërdrejtë ushtarake. Që nga invazioni i SHBA-së në Irak, administratat e Barack Obama-s, Donald Trump dhe Joe Biden kanë kërkuar mënyra për të ringjallur strategjinë e parë për të zvogëluar numrin e viktimave të luftës amerikane dhe për të ridrejtuar fokusin e Shteteve të Bashkuara në një Kinë në rritje.
Megjithëse lufta ruso-ukrainase e bëri përkohësisht Amerikën t’i kushtojë më shumë vëmendje Lindjes së Mesme dhe burimeve të saj të energjisë, administrata Biden është ende në kërkim të një mënyre për të reduktuar gjurmën ushtarake të SHBA-së atje. Në këtë drejtim, ideja e një “NATO-je të Lindjes së Mesme” – e propozuar së pari nga administrata Trump – fitoi vëmendje të përtërirë kur Biden vizitoi Lindjen e Mesme. Megjithatë, ky koncept ka të meta të shumta si për rajonin ashtu edhe për SHBA-në. Izraeli, me mbështetjen e SHBA-së, po përpiqet të zgjerojë bashkëpunimin e sigurisë dhe inteligjencës me shtetet arabe përgjatë Gjirit, duke u mbështetur në Marrëveshjet e Abrahamit të nënshkruara afër fundit të mandatit të Trump. Një nga qëllimet e vizitës së Biden në Arabinë Saudite është të vendosë bazat për normalizimin e marrëdhënieve midis Riadit dhe Jeruzalemit.
Krijimi i një Palestine të pavarur si parakusht
Normalizimi saudit i marrëdhënieve me Izraelin do të nënkuptonte që Riadi nuk e mbështet më Iniciativën Arabe të Paqes të vitit 2002, e cila u propozua nga mbreti i atëhershëm Abdullah dhe vendosi krijimin e një shteti të pavarur palestinez si parakusht për riparimin e marrëdhënieve. Sauditët nuk kanë gjasa të ndjekin atë rrugë derisa Salman është mbret; është e paqartë se çfarë lëshimesh mund të kërkojë Riadi nga SHBA-ja apo Izraeli. Prandaj, pas vizitës së Bidenit në Arabinë Saudite, Adel Al-Jubeir, ministri i jashtëm saudit, iu përgjigj një pyetjeje në lidhje me anëtarësimin e vendit të tij në Marrëveshjen e Abrahamit duke thënë se “ne duhet të kemi një proces dhe ai proces duhet të përfshijë zbatimin e Paqes Arabe”. Iniciativa… Arabia Saudite nuk do të normalizojë plotësisht marrëdhëniet me Izraelin derisa të arrihet një zgjidhje me dy shtete me popullsinë palestineze.
Megjithatë, sauditët dhe izraelitët mund të bashkëpunojnë në një farë mase përmes lidhjeve të tyre të ndërsjella me Komandën Qendrore të SHBA (CENTCOM). Izraeli ishte më parë pjesë e Komandës Evropiane; ky ndryshim i lejon Izraelit të fokusohet më shumë në kërcënimet në Siri, Liban dhe Iran. Në fillim të këtij viti, CENTCOM mori pjesë në një operacion me Britaninë e Madhe për kapjen e anijeve që transportonin armë iraniane në Jemen. Britania e Madhe, e cila e shpalli me vonesë këtë operacion, përcaktoi se ky transferim i armëve shkel Rezolutën 2216 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara.
Marrëveshja e Abrahamit mund të shihet dhe imagjinohet si një kundër-aranzhim ndaj Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA). Sigurisht, kjo nuk do të thotë se nëse arrihet një marrëveshje bërthamore me Iranin, dispozitat e bazuara në Marrëveshjet e Abrahamit nuk do të vazhdojnë. Bazuar në këtë, ish-kryeministri izraelit Naftali Bennett vizitoi Emiratet e Bashkuara Arabe menjëherë pasi këshilltari i sigurisë kombëtare i Emirateve, Sheikh Tahnoon bin Zayed, vizitoi Teheranin. Abu Dhabi njoftoi në të njëjtën kohë se marrëdhëniet e tij me Izraelin nuk janë të drejtuara kundër Iranit. Prandaj, Emiratet e Bashkuara Arabe e kanë ngritur shkallën e marrëdhënieve të saj me Iranin në nivelin ambasador.
Ideja e një qasjeje konfrontuese
Izraeli e di shumë mirë se megjithëse Emiratet e Bashkuara Arabe synojnë të afrohen dhe të përmirësojnë marrëdhëniet me vende si Siria dhe Irani, ai ende konsiderohet si një nga armiqtë e boshtit të rezistencës në të gjithë rajonin, gjë që shihet qartë në luftën në Iran. Përveç kësaj, Emiratet e Bashkuara Arabe nuk do të jenë kurrë në mesin e atyre që mbështesin çështjen palestineze. Jerusalemi është gjithashtu i vetëdijshëm se afrimi me Iranin dhe Sirinë nuk do të çojë në heqjen dorë të Abu Dhabit nga aleanca me Izraelin.
Megjithatë, ndërsa arabët e Gjirit do të zgjerojnë dhe thellojnë marrëdhëniet me Izraelin, ata nuk pajtohen me pretendimin e Izraelit se problemet me Iranin duhet të zgjidhen me luftë, jo me diplomaci. Në këtë drejtim, Anwar Gargash, ministër i Jashtëm i Emirateve të Bashkuara Arabe, deklaroi se ideja e një qasjeje konfrontuese me Iranin nuk është diçka që Emiratet e mirëpret. Sidoqoftë, skenari i mundshëm pas dështimit të JCPOA do të jetë një përshkallëzim i tensioneve në rajon dhe një zgjerim më i shpejtë i afrimit midis Izraelit dhe arabëve të Gjirit në përputhje me dispozitën e Marrëveshjes së Abrahamit.
SHBA dhe Izraeli kanë diskutuar gjithashtu krijimin e një sistemi të përbashkët të mbrojtjes ajrore që përfshin Arabinë Saudite, Egjiptin, Jordaninë, Emiratet e Bashkuara Arabe, Bahreinin dhe Katarin në përgjigje të raketave balistike dhe të lundrimit dhe dronëve të Iranit. Kjo çështje ishte një nga çështjet kryesore gjatë vizitës së fundit të Biden në Izrael dhe rajonin e Gjirit. Ndërsa Biden ishte në Izrael, Jerusalemi zbuloi një sistem të ri lazer, të quajtur “Rreze hekuri”, i projektuar për të kundërshtuar kërcënimin e paraqitur nga dronët iranianë për presidentin amerikan.
Ideja e një aleance izraelito-arabe kundër Iranit nuk përputhet mirë me faktin se fqinjët arabë të Iranit kanë qëndrime të ndryshme ndaj Teheranit. Shtetet si Omani, për shembull, nuk e shohin Iranin si një kërcënim sigurie në të njëjtën mënyrë që anëtarët e NATO-s e shohin Rusinë. Izraeli, nga ana tjetër, e sheh Iranin si një kërcënim ekzistencial dhe e ka bërë të qartë se do të ndërmarrë një sërë veprimesh për t’iu kundërvënë programeve të raketave bërthamore dhe dronëve të Iranit. Izraeli e ka zhvendosur nivelin e konfliktit përtej kufijve të Iranit në formën e një strategjie të “vdekjes nga një mijë prerje” dhe “doktrinës së oktapodit”, e cila përfshin vrasjen e shkencëtarëve iranianë dhe sabotimin e objekteve iraniane.
Ideja e rrezikshme e një “NATO-je arabe”
Vende të tilla si Arabia Saudite, Egjipti dhe Jordania, ndërsa përpiqen të frenojnë dhe balancojnë Iranin, janë gjithashtu të angazhuara në përpjekje diplomatike për të ulur tensionet. Ata mund të jenë të kujdesshëm ndaj formalizimit të bashkëpunimit ushtarak me Izraelin, gjë që mund t’i lërë të pambrojtur ndaj hakmarrjes iraniane. Shqetësimet rreth rritjes së tensioneve me Iranin e shtynë Egjiptin të refuzojë Shoqatën Strategjike të Lindjes së Mesme (MESA) të administratës Trump, një version i mëparshëm i idesë “NATO Arabe”. Egjipti gjithashtu kishte dyshime nëse Trump do të rizgjedhohej dhe nëse pasardhësi i tij do të vazhdonte me këtë plan.
Në fakt, formimi i një “NATO-je të Lindjes së Mesme” do të prishte ekuilibrin aktual të fuqisë në rajon dhe ka të ngjarë të çojë në një rritje të konfliktit. Duke folur në Konferencën Kombëtare Islamike në Bejrut, Ismail Haniyeh, i cili kryeson zyrën politike të Hamasit, tha se plani synon lëvizjet e rezistencës në Palestinë dhe Liban. Ndërsa Irani nuk është hakmarrë ende brenda Izraelit për sulmet izraelite ndaj Republikës Islamike, Teherani mund të rrisë mbështetjen për partnerët si Hezbollahu i Libanit dhe Hamasi në Rripin e Gazës për të kundërshtuar çdo aleancë të re izraelito-arabe.
Pas kërcënimit të Izraelit për sulme “parandaluese” kundër Republikës Islamike, Presidenti iranian Ebrahim Raisi kërcënoi Jerusalemin me “sulmet parandaluese” të tij dhe tha: “Izraeli duhet të shohë distancën midis vendimit dhe veprimit dhe nëse ata vendosin të veprojnë kundër Iranit, ata mund të të mos ketë një afat për të vepruar dhe hendek midis këtij vendimi.”
Nga balancimi indirekt në atë të drejtpërdrejtë
Zgjerimi i bashkëpunimit rajonal me qendër Izraelin dhe bazuar në besëlidhjen abrahamike ka një tjetër kuptim për Amerikën. Një faktor në avokimin e ri amerikan të bashkëpunimit ushtarak izraelito-arab është zbutja e ndërhyrjes kineze dhe ruse. Pentagoni ka shprehur shqetësim për një prani në rritje kineze dhe ruse në Lindjen e Mesme dhe Uashingtoni ka ushtruar presion ndaj partnerëve rajonalë që të kufizojnë bashkëpunimin me Pekinin dhe Moskën. Sigurisht, edhe shtetet arabe e dinë se Kina dhe Rusia nuk janë zëvendësues të përshtatshëm për Amerikën në rajon. Këto vende nuk janë në gjendje të vendosin një rend rajonal dhe as nuk kanë dëshirë ta bëjnë këtë tani. Megjithatë, një “NATO në Lindjen e Mesme” do të ishte politikisht e diskutueshme në SHBA dhe do të zyrtarizonte angazhimin e Amerikës ndaj status quo-së autoritare.
Nga ana tjetër, dështimi i JCPOA dhe rritja e tensioneve do të çojë në faktin që rendi rajonal i dëshiruar i SHBA-së – i bazuar në strategjinë e “balancimit indirekt”, pra mospërfshirjes – të bëhet “balancim i drejtpërdrejtë” (përfshirje), duke provokuar më shumë përfshirje rajonale të SHBA dhe duke rrezikuar përpjekjet e SHBA për të shtypur Kinën. Një veprim i tillë do të rrezikonte të tërhiqte SHBA-në në konflikte që rrjedhin nga ambiciet dhe qëllimet e lojtarëve rajonalë dhe të zvogëlonte nxitjen për të gjetur mënyra për të bashkëjetuar në mënyrë paqësore me fqinjët e saj.
