Pas dy dekadash luftë në Afganistan, talibanët po rimarrin fuqinë sërish për herë të parë që nga viti 2001.
Forca fondamentaliste që kërkon të instalojë ligjin islam është përhapur në të gjithë vendin, duke kapërcyer njëri qytet pas tjetrit dhe duke u vendosur në Kabul pasi Shtetet e Bashkuara kanë tërhequr trupat këtë verë.
Qindra mijëra civilë po ikin, duke shkaktuar një krizë humanitare. Ata që kanë mbetur po llogarisin rikthimin e sundimit ekstremist nën interpretimin talebanë të Islamit. Militantët kanë mbyllur shkollat e vajzave, kanë ndaluar telefonat inteligjentë në disa vende dhe kanë detyruar të rinjtë të bashkohen me radhët e tyre.
Çfarë janë talebanët?
Talebanët u ngritën për herë të parë në pushtet në Afganistan në vitet 1990, të formuar nga luftëtarët guerilë që dëbuan forcat sovjetike me mbështetjen e CIA -s dhe shërbimeve të inteligjencës pakistaneze.
Shumica e anëtarëve të tyre janë pashtunë, grupi më i madh etnik në vend. Themeluesi, Mohammad Omar, një komandant në rezistencën anti-sovjetike, nisi lëvizjen në 1994 në qytetin juglindor të Kandahar, i cili ishte pllakosur nga krimi dhe dhuna. Vizioni i talebanëve për drejtësinë i ndihmoi ata të grumbullonin pushtet.
Në vjeshtën e vitit 1996, talebanët pushtuan Kabulin dhe e shpallën vendin një emirat islamik. Sundimi i talebanëve ishte brutal dhe shtypës. Gratë praktikisht nuk kishin të drejta, atyre iu ndalua arsimimi dhe u detyruan të veshin rroba që mbulonin tërë trupin e tyre. Muzika dhe format e tjera të medias u ndaluan.
Ideologjia e talebanëve ishte e ngjashme me atë të homologut të saj al-Kaida, megjithëse interesat e saj ishin të kufizuara në sundimin e Afganistanit, raporton The Washington Post .
Në këmbim të ndihmës për grupet luftarake të lidhura me qeverinë e kombit, udhëheqësit talebanë strehuan Osama bin Laden dhe anëtarë të tjerë të al-Kaedës të përfshirë në sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001.
Një koalicion i udhëhequr nga SHBA rrëzoi regjimin më vonë atë vit. Në fund të korrikut 2015, qeveria afgane konfirmoi se Omar kishte vdekur në prill 2013 në Karaçi, Pakistan.
Si e rifituan forcën talebanët?
Pasi u mundën, talebanët u shpërndanë. Disa udhëheqës gjetën një vend në Pakistan, ku filluan të forcoheshin me ndihmën e institucionit të sigurisë pakistaneze.
Në Afganistan, prania e forcave amerikane ndihmoi që talibanët të bënin një thirrje anti-kolonialiste për rekrutët. Kështu bënë edhe të korruptuarit në qeverinë afgane.
Militantët gjithashtu plotësuan pozitat e tyre përmes një fushate frike dhe dhune. Njerëzit që u regjistruan në forcat policore ose ushtrinë kombëtare u vranë. Intelektualë publikë, gazetarë, figura të medias dhe të tjerë që përfaqësojnë fytyrën e re të shoqërisë civile të Afganistanit ishin gjithashtu në shënjestër.
Si financohen dhe armatosen talebanët?
Talibanët marrin fondet e tyre nga burime të ndryshme. Disa para vijnë nga tregtia e opiumit dhe shitja e drogës, apo krime të tjera si kontrabanda. Grupi takson dhe zhvat fermat dhe bizneset e tjera. Militantët ndonjëherë përfshihen në rrëmbime për shpërblim. Grupi gjithashtu merr donacione nga një grup i gjerë që mbështesin kauzën e tij ose e shohin atë si një pasuri të dobishme, thanë ekspertët.
Cili është qëllimi i talebanëve?
Qëllimi i talebanëve është i thjeshtë, thanë ekspertët: të rimarrë atë që grupi humbi në fillim të viteve 2000.
“Ata duan që emirati i tyre islamik të kthehet në pushtet,” tha Crews. “Ata duan vizionin e tyre për ligjin islam.”
Ai vazhdoi: “Ata nuk duan një parlament. Ata nuk duan politikë elektorale. Ata kanë një emir dhe kanë një këshill mullahësh, dhe ky është vizioni që ata shohin si më i miri për Islamin. ”
Nuk duket të ketë një udhëheqës të vetëm të talebanëve, por grupi duket se ka disa udhëheqës kryesorë.
Nëse jeta nën sundimin taleban do të jetë e njëjtë si në vitet 1990, mbetet e paqartë. Nuk ka shumë dyshime se grupi dëshiron t’i kufizojë gratë në shtëpitë e tyre, t’i japë fund arsimit të përzier gjinor dhe të kthejë një shoqëri me ligjin islam në qendër.
Por një shoqëri civile është lulëzuar në dy dekadat e fundit që nuk ekzistonte më parë. Gratë kanë marrë poste publike jo vetëm në Kabul, por edhe në qytete më të vogla. Telefonat celularë dhe mediat sociale janë të zakonshme. Ekspertët tani pyesin se nëse talebanët do të jenë në gjendje të qeverisnin një popullsi që ka ndryshuar.
