Hyrja e dronëve turq në konfliktin në anën e Ukrainës përfaqësoi një pikë kthese të rëndësishme në luftë gjatë muajve të parë të saj, ndërsa në javët e fundit dronët iranianë kanë nxjerrë një realitet të ri në rrjedhën e mëtejshme të luftës në interes të rusëVE.
Rusët mbështeten në dronët iranianë të llojeve të ndryshme, gjë që konfirmohet nga burime ukrainase dhe perëndimore, por që m mohohet nga iranianët.
Ukrainasit mbrojnë bazat dhe qiellin e tyre me avionët Bayraktar TB2, të cilin Turqia e konsideron simbol të suksesit të saj ushtarak.
Si filloi e gjithë historia?
Çfarë ndryshuan këto avionë luftarakë në jetën e përditshme të luftës mes dy fqinjëve?
Ndryshe nga sa ndodh kur bëhet fjalë për dronët rusë dhe iranianë, përdorimi i dronëve turq në Ukrainë nuk është pasojë e luftës, por kthehet në një periudhë më të hershme.
Kompania e dronëve Bayraktar po ndërtonte një fabrikë në Ukrainë para se të shpërthente lufta, ku kompanitë ukrainase janë gjithashtu prodhuesit e motorëve për TB2.
Përveç kësaj, Turqia i ka shitur Kievit një numër të dronëve të saj në dy vjet, gjë që i bën vëzhguesit të besojnë se rezervat e avionëve turq të Ukrainës janë dukshëm më të mëdha se numri i pritur.
“Shkopi magjik” në duart e ushtrisë ukrainase
Gazeta franceze La Croix i përshkroi ata si një “shkop magjik”, i cili u mundësoi ukrainasve të bllokonin përparimin e pushtuesve rusë.
Gazeta vë në dukje se rrjetet sociale janë plot me pamje që tregojnë këta dronë duke sulmuar autokolonat ruse.
Videot tregojnë “kolona tankesh që hyjnë në Ukrainë dhe përballen me sulme të forta, kjo është arsyeja pse ata janë të detyruar të ndalojnë, qoftë edhe shkurtimisht”.
Në mars, trupat tokësore ukrainase nderuan dronin turk në mënyrën e tyre, duke i kushtuar një këngë me lavdërime për aftësitë e dronit Bayraktar.
Në faqen në Facebook të forcave tokësore thuhet se publikimi i kësaj kënge është “hakmarrje për fëmijët ukrainas, gjeorgjianë, sirianë, çeçenë dhe tatarë nga Krimea”.
Historia e përdorimit të dronëve iranianë nga Rusia fillon në fillim të korrikut, kur Shtetet e Bashkuara filluan të ngrinin akuza se Irani synonte të furnizonte aleatin e tij Rusinë me drone.
Shtëpia e Bardhë ka njoftuar se inteligjenca e saj tregon se Irani do të furnizojë Rusinë me qindra mjete ajrore pa pilot për të ndihmuar kundër rezistencës së ushtrisë ukrainase në lindje të vendit.
Më 30 gusht, washington Post citoi zyrtarë amerikanë të thoshin se Irani kishte dërguar ngarkesën e parë të dronëve të tij në Rusi dhjetë ditë më parë për përdorim në Ukrainë, por se disa prej tyre kishin shfaqur të meta.
Kremlini mohon blerjen e dronëve “vetëvrasës” nga Irani
Gazeta citoi agjencitë e inteligjencës amerikane të thoshin se dërgesa përfshinte të paktën dy lloje dronësh të aftë për të mbajtur municione për të sulmuar radarët, artilerinë dhe objektiva të tjera ushtarake.
Më 13 shtator, Ukraina njoftoi se kishte rrëzuar me sukses një dron të prodhuar nga Irani i përdorur nga forcat ruse për herë të parë.
Ministria e Mbrojtjes e Ukrainës tha se ka rrëzuar një dron kamikaz Shahed-136 në rajonin e Kharkiv, në verilindje të vendit.
Ministria publikoi gjithashtu foto të asaj që duket të jetë pjesë e një droni të shkatërruar.
Agjencia e lajmeve Reuters raportoi se maja e krahut korrespondon me krahun e avionit Shahed-136.
Ditët e fundit, vendet perëndimore kanë dënuar gjithnjë e më shumë përdorimin e dronëve iranianë në luftën e Ukrainës në deklaratat dhe veprimet e tyre.
Zyrtarët diplomatikë thonë se SHBA, Britania dhe Franca kanë ndërmarrë hapa në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për të diskutuar përdorimin e dronëve nga Rusia në Ukrainë, që besohet se janë të prodhuara nga Irani.
Megjithatë, qeveria iraniane ka mohuar vazhdimisht raportet se furnizon ushtrinë ruse me drone, ndërsa Kremlini ka thënë se nuk ka informacion në lidhje me pretendimet se Rusia po blen drone “vetëvrasëse” nga Irani.
Të martën, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se këto çështje shqetësojnë Ministrinë e Mbrojtjes, duke vënë në dukje se vendi i tij po përdor pajisje dhe armë ruse me shenja ruse në një operacion special në Ukrainë, tha ai.
Pavarësisht mohimeve iraniane dhe ruse, Ukraina vazhdon të publikojë informacione për rrëzimin e dronëve iranianë në territorin e saj.
Dëme të rënda në mjetet e blinduara ruse dhe artileri
Kështu, në deklaratat e saj të fundit, ajo deklaroi se kishte shkatërruar 223 dronë të prodhuar nga Irani që nga mesi i shtatorit.
Ukraina gjithashtu tregoi foto të dronëve që pretendonte se ishin të prodhuara nga Irani, duke kërkuar që bota të ushtronte presion mbi Teheranin që të ndalonte furnizimin e Rusisë me dronët e saj.
Duke supozuar se versionet ukrainase dhe perëndimore të historisë në lidhje me përfshirjen e dronëve iranianë në luftën e Ukrainës janë të vërteta, numri dhe lloji i tyre i saktë nuk dihen ende.
Informacioni që qarkullon tregon për disa modele si Shahed-136, Mohajer-6 dhe të tjerë.
Emri i dronit Bayraktar ka rënë veçanërisht në sy vitet e fundit, pasi është thirrja e fundit dhe më e rëndësishme e industrializimit ushtarak në Turqi, pas vitesh rrethimi dhe presioni perëndimor mbi vendet e ish-Perandorisë Osmane, për t’i penguar ato të avancojnë në teknologjinë ushtarake.
Popullariteti i dronit turk u rrit ndjeshëm pas sulmit nga forcat ukrainase ndaj autokolonave të automjeteve ushtarake ruse.
Dronët iranianë kanë demonstruar gjithashtu, sipas pretendimeve ukrainase, fuqi të madhe shkatërruese, veçanërisht pas tërheqjes së dukshme të trupave tokësore ruse në muajt e fundit në dritën e përparimeve të Ukrainës në fronte të shumta.
Edhe pse është pothuajse e pamundur të vlerësohet niveli aktual i efektivitetit të njërit prej dronëve të këtyre dy vendeve në luftën aktuale, rivaliteti midis Turqisë dhe Iranit është i dukshëm.
Disa analistë ushtarakë folën për këtë për agjencinë AFP, ku Vikram Mittal, një profesor në akademinë ushtarake amerikane në Ëest Point, theksoi se “droni Mohajer-6 është i ngjashëm në funksionalitet dhe madhësi me dronin turk Bayraktar TB2”.
Çmimi i Shahed-136 është midis 1.5 dhe 2 milion dollarë
Jean-Christophe Noel, një studiues francez në Institutin Francez të Marrëdhënieve Ndërkombëtare, beson se dronët Mohajer-6 të përdorur në Ukrainë janë “përgjigja e Rusisë ndaj dronëve TB2 të përdorura nga Ukraina”, duke aluduar për dronët e armatosur të mirënjohur të Turqisë në lartësi mesatare dhe që karakterizohen me qëndrueshmëri të madhe.
Në lidhje me efektivitetin e dronit iranian, Noel thekson se, “si të gjithë dronët e armatosur, ai është shumë efektiv kur kundërshtari nuk ka mjete për t’u mbrojtur kundër tij ose për t’u përgjigjur kundër tij”.
Mittal shpjegoi se “shumë nga suksesi fillestar mund t’i atribuohet faktit se ajo është një armë e re në fushën e betejës”, duke vënë në dukje se “do të mbetet efektive derisa ukrainasit të jenë në gjendje ta kapin atë, të zbulojnë aftësitë e saj dhe të zhvillojnë sisteme kundër.”
Në lidhje me dronin e dytë të Iranit, Shahed-136, një dron kamikaz, qëllimi i të cilit është t’i afrohet një objektivi dhe të shpërthejë para tij, Pierre Grasser, një studiues francez në Qendrën Sirica në Paris, thotë se “përdorimi i tij e shpëton Rusinë nga duke iu drejtuar raketave të lundrimit, çmimi i të cilave varion nga 1.5 deri në 2 milionë dollarë”.
Megjithatë, ai thekson se disavantazhi kryesor është se mund të godasë vetëm objektiva fikse. Prandaj, sipas tij, ato paraqesin një kërcënim të vogël për trupat e dislokuara, ndaj “ardhja e këtyre dronëve nuk duhet të ndryshojë rrjedhën e betejës”.
Lidhur me krahasimin e përgjithshëm mes dronëve iranianë dhe turq, Mariane Renaux, eksperte për avionët dhe dronët, deklaroi se “në krye të tregut janë SHBA-të dhe Izraeli”, duke shtuar se “dronet turq janë në vendin e tretë, por janë më shumë më të besueshëm se dronët iranianë, të cilët nuk duket se kanë saktësi të madhe”.
Izraelitët shqetësohen gjithnjë e më shumë për dronët iranianë
Megjithatë, Noel vëren se “Irani ka klientë për këta avionë në Lindjen e Mesme” (duke iu referuar aleatëve të Teheranit në Jemen, Liban dhe Irak), “me sanksionet e SHBA-së që kufizojnë ndjeshëm numrin e atyre që kërkojnë të blejnë armë të ngjashme”.
Reuters thekson se dronët turq nuk mund të përputhen me modelet e prodhuara nga liderët e tregut, “Izraeli dhe SHBA”, për nga teknologjia, por dallohen për një çmim më të ulët dhe më pak kufizime në eksport.
Agjencia thekson, duke cituar një burim ushtarak të paidentifikuar, se performanca e këtyre avionëve (turq) është më e mirë se dronët kinezë ose iranianë të vendosur nga Rusia në Ukrainë.
Megjithatë, gazeta franceze Liberation, në një raport të korrespondentes së Stambollit, Anne-Sophie Faivre Le Cadre, përmend se, ndryshe nga dronët izraelitë, të cilët nuk janë përdorur në konflikte shumë intensive, dronët turq janë treguar të aftë në konflikte të ashpra në Ukrainë, ku ata sulmojnë autokolonat ruse, dhe më parë në Azerbajxhan, Libi dhe vende të tjera në vitet e fundit.
Ajo shton se ka një tjetër avantazh të madh të këtyre dronëve në krahasim me ato amerikane apo izraelite, dhe ai është se autoritetet turke nuk vendosin kufizime apo parakushte për ata që duan të blejnë këto avionë.
“Dronët turq janë bërë burimi kryesor i ndikimit të Ankarasë, por ato janë gjithashtu një burim i fuqisë së butë që i kushtohet rritjes së ndikimit diplomatik të Turqisë”, sipas këshilltarit dhe studiuesit francez Emile Bouvier, siç raportohet nga korrespondenti francez.
Ukrainasit thonë se dronët e Iranit kanë një efekt shkatërrues, duke i bërë izraelitët të shqetësohen gjithnjë e më shumë për ta, duke pasur frikë nga efekti i tyre në çdo konflikt të ardhshëm midis dy palëve.
Shtypi izraelit është plot me komente dhe analiza nga ekspertë ushtarakë, të cilët bëjnë thirrje që ky informacion të merret seriozisht.
Turqia eksporton Bayraktar TB2 në 24 vende
Ndërsa vlerësimet ushtarake perëndimore vazhdojnë të nënvlerësojnë rëndësinë e dronëve të Iranit dhe ndikimin e tyre të pritshëm në rrjedhën e luftës, perëndimorët kanë filluar të paralajmërojnë për rreziqet e këtyre dronëve ditët e fundit.
Tre vende – SHBA, Britania e Madhe dhe Franca – kanë ftuar Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të diskutuar përdorimin e dronëve nga Rusia në Ukrainë, të cilët besohet se janë të prodhuara nga Irani.
Duke komentuar deklarata të tilla perëndimore, lideri suprem i Iranit tha se ata që deri më tani thoshin se fotot e dronëve iranianë ishin të fabrikuara, tani paralajmërojnë për rrezikun e tyre.
Pa dyshim, ndikimi që kanë dronët e dy vendeve në luftërat në të cilat përdoren, ka bërë që shumë vende të kërkojnë blerjen e tyre.
Haluk Bayraktar, CEO i kompanisë turke të dronëve Baykar, zbuloi se kompania e tij ka eksportuar produktet e saj Bayraktar TB2 në 24 vende.
Majori Yahya Rahim Safavi, këshilltar i udhëheqësit suprem të Iranit për çështjet ushtarake, tha se 22 vende duan të blejnë dronët e Iranit.
