Nga Kalina Prelikj, Architizer
Unë e kam vizituar Shqipërinë vetëm një herë, rreth vitit 2006 pasi vendosëm të shkojmë familjarisht për pushime. Duke qenë një fëmijë, vetëm dy gjëra më mbetën në mendje: bregdeti i bukur dhe numri i madh i bunkerëve të shpërndarë kudo. Në atë kohë, ishte thjesht një vëzhgim i çuditshëm, por duke u kthyer në kohë, kjo tregon për të kaluarën e vështirë të atij vendi.
Tani, si një e rritur dhe një arkitekte ndjehem kaq mirë të dëshmoj zhvillimin e shpejtë urban të Tiranës dhe faktin që po tërheq arkitektë dhe firma të njohura për të krijuar monumente të reja. Për këdo që vjen nga Ballkani, ky lloj transformimi i shpejtë duket pothuajse surreal. Rajoni pati pengesa të mëdha në vitet 1990, me paqëndrueshmëri politike dhe beteja ekonomike pas tranzicionit nga komunizmi. Megjithatë, Tirana tani po i kalon këto sfida, duke udhëhequr një valë të re të zhvillimit urban që po rishkruan të ardhmen e saj.
Pra, si erdhi kjo?
Pas rënies së regjimit të Enver Hoxhës në fillim të viteve 1990, Shqipëria filloi dalëngadalë të hapej me botën, por përparimi mbeti gradual. Vetëm kur ekonomia filloi të rritet në vitet 2000, lidershipi i Tiranës e bëri zhvillimin urban një prioritet kyç. Fokusi u zhvendos drejt përmirësimit të infrastrukturës së qytetit, modernizimit të hapësirave publike dhe një lloj riorganizimi për të përmbushur nevojat e një popullsie në rritje.
Ky artikull do të hedhë një vështrim më të afërt të projekteve dhe monumenteve që synojnë të ripërcaktojnë horizontin e Tiranës dhe ta kthejnë atë në një qytet modern në rritje.
E para: planifikimi urban!
Masterplani i Stefano Boerit Tirana 2030 synon të transformojë qytetin me fokus qëndrueshmërinë dhe gjelbërimin urban.
Plani parashikon trefishimin e hapësirave të gjelbra duke mbjellë dy milionë pemë në një pyll orbital rreth Tiranës, së bashku me parqe të reja, korridore ekologjike dhe rezervate natyrore. Ideja është të promovohet rritja vertikale për të çliruar hapësirat publike në qendrën e dendur urbane duke integruar zonat e gjelbra në planimetrinë e qytetit.
Plani i Boerit thekson gjithashtu përmirësimin e transportit publik, duke zgjeruar rrjetet e autobusëve për të lidhur zonat kryesore të qytetit. Për më tepër, ai parashikon krijimin e shkollave të reja dhe Parkun e Botës, një shesh që do të presë ambasadat e huaja, duke përforcuar rëndësinë në rritje ndërkombëtare të Tiranës.
Mali i Tiranës do të jetë ndërtesa më e lartë në Shqipëri prej 205 metrash. I vendosur në qendër të Tiranës pranë Muzeut Historik Kombëtar, projekti pasqyron trashëgiminë kulturore dhe natyrore të Shqipërisë. Kulla do të ketë banesa, hapësira tregtare, hotel, zyra dhe restorante. Dizajni i tij përfshin tarraca me bimë lokale për të reduktuar nevojën për ftohje, ndërsa përdorimi i materialeve me burim lokal, si guri natyror, minimizon gjurmën e karbonit të ndërtesës.
Dikur një monument i ndërtuar për të nderuar diktatorin Enver Hoxha, Piramida e Tiranës është shndërruar nga MVRDV në një qendër të gjallë kulturore. Struktura është ripërdorur në një hapësirë që i shërben rinisë dhe jetës kulturore të Shqipërisë.
Rinovimi ruan formën duke shtuar hapësirat e gjelbra dhe një rrjet të ri kafenesh, studiosh, punishtesh dhe klasash. Gjysma e hapësirave shfrytëzohen nga TUMO Tirana, duke ofruar arsim teknologjik falas për të rinjtë shqiptarë, ndërsa pjesa tjetër shërben për kafene, studio dhe funksione të tjera publike.
Piramida e rilindur shërben si një simbol i transformimit të Tiranës, duke u zhvendosur nga një relike e diktaturës në një qendër krijimtarie dhe mësimi.
Ky kompleks multifunksional prej 83 metrash do të ndërtohet në zemër të Qarkut Kulturor të qytetit në zhvillim. Kjo kullë, pjesë e masterplanit të Bulevardit të Ri, është kryesisht rezidenciale, me katet e poshtme që ofrojnë hapësira për zyra dhe shitje me pakicë.
Dizajni i saj kaskadë, i veshur me beton të kuq, lidh ndërtesat kryesore kulturore duke përfshirë shtëpinë e operës, galerinë e artit dhe qendrën kulturore. Ky projekt është një bashkëpunim ndërmjet investitorëve privatë dhe qytetit të Tiranës.
ODA Tirana është një tjetër projekt i CHYBIK + KRISTOF, i cili bashkon hapësirat rezidenciale, tregtare dhe publike në zemër të Tiranës. Përmban tre kulla dy rezidenciale një për zyra dhe një hotel. Fasada e kuqe e betonit pasqyron trashëgiminë arkitekturore të Shqipërisë.
Hora Vertikale është një projekt i ri rezidencial në Tiranë që riimagjinon jetën urbane përmes një vendbanimi vertikal të frymëzuar nga “Hora” e lashtë shqiptare.
Zhvillimi përmban një sërë kullash të dizajnuara si një fshat vertikal, të vendosur në mes të një parku të gjelbër. Qëndrueshmëria është në thelb të projektit, me materiale me burim lokal të përdorur për të minimizuar gjurmën e karbonit dhe për të mbështetur ekonominë lokale.
Dizajni përbëhet nga shtatë lloje të ndryshme kubesh, secili me shtatë kate, duke krijuar një profil dinamik që integron elementet urbane dhe rurale. Projekti ka prioritet angazhimin e komunitetit, duke ofruar komoditete për banorët dhe vizitorët.
MET Tirana është një ndërtesë 12-katëshe rezidenciale shumëpërdorimshme në qendër të Tiranës.
Me lartësi 49 metra, kulla përmban një dizajn të jashtëm spirale me tarraca të gjelbra që ofrojnë hapësira në natyrë për çdo apartament. Kati i parë hapet për objekte tregtare, publike dhe sportive, duke krijuar një hapësirë publike të gjallë që lidhet me zonën përreth.
Një qytet në tranzicion: nga vizioni në realitet!
Vizioni për Tiranën dhe gjithë këto projekte të guximshme janë padyshim shumë ambicioze, por a do të realizohen ato vërtet?
Ndërsa disa, si Master Plani Tirana 2030 i Stefano Boerit dhe Piramida e Tiranës nga MVRDV, tashmë janë në faza ,ë të avancuara, të tjera si Mali i Tiranës dhe ODA Tirana, mbeten në fazën e projektimit. Megjithatë, një gjë është fakt: Tirana ka tërhequr vëmendjen e arkitektëve dhe firmave të njohura të projektimit në mbarë botën.
Interesi nga firma si Steven Holl Architects, projekti i të cilëve EXPO Albania fitoi së fundmi një konkurs ndërkombëtar, tregon se si Tirana po bëhet një pikë kryesore për arkitekturën e guximshme dhe inovative. Qendra e ekspozitës, me fokusin e saj ekologjik dhe bashkëpunimin artistik, tregon sesi arti dhe qëndrueshmëria po e drejtojnë këtë valë të re të zhvillimit urban.
Pra, ndërsa disa projekte janë ende në horizont, përfshirja e arkitektëve të klasit botëror sinjalizon se Tirana nuk është më një qytet në periferi, por ka një rol kyç në skenën arkitekturore dhe kulturore të Ballkanit.
