Kashmiri është përsëri në qendër të një përshkallëzimi që mund të shndërrohet në konfliktin më të rrezikshëm të shekullit të 21-të. India dhe Pakistani, historikisht fuqi bërthamore rivale, kanë akuzuar njëra-tjetrën pas sulmit në Pahalgam dhe operacionit Sindoor.
Por këtë herë, ajo që nxit tensionet është edhe roli i heshtur, por vendimtar i Kinës, një aleate e Islamabadit dhe e interesuar për stabilitetin e rajonit. Hija bërthamore po shfaqet ndërsa tre gjigantët aziatikë lundrojnë në një fushë të minuar gjeopolitike.
Sulmi i Pahalgamit dhe përgjigja indiane
Më 22 prill 2025, një sulm terrorist në Pahalgam, Kashmir i administruar nga India, vrau 26 civilë, kryesisht turistë indianë. Grupi Fronti i Rezistencës, i lidhur me Lashkar-e-Taibën, mori përgjegjësinë për sulmin. India akuzoi Pakistanin për mbështetjen e grupit dhe, si përgjigje, nisi operacionin Sindoor më 6 maj, duke goditur nëntë objektiva në Pakistan dhe Kashmirin pakistanez, duke përfshirë selitë e grupeve terroriste si Jaish-e-Mohammed dhe Lashkar-e-Taiba.
Reagimi i Pakistanit dhe përshkallëzimi diplomatik
Pakistani i dënoi sulmet duke i cilësuar një “akt lufte”, duke thënë se ato vranë të paktën 26 civilë dhe plagosën 46 të tjerë. Në përgjigje, Islamabadi rrëzoi pesë avionë indianë dhe njoftoi hakmarrje. Marrëdhëniet diplomatike u përkeqësuan. India dëboi diplomatë pakistanezë, pezulloi Traktatin e Ujërave të Indusit dhe mbylli kufijtë e saj, ndërsa Pakistani u përgjigj duke dëbuar diplomatët indianë, duke mbyllur hapësirën e saj ajrore dhe duke pezulluar Marrëveshjen Shimla të vitit 1972.
Kashmiri: Një mosmarrëveshje dekadash
Kashmiri ka qenë në qendër të tensioneve midis Indisë dhe Pakistanit që nga ndarja e vitit 1947. Maharaxhai i Kashmirit, pavarësisht shumicës myslimane të popullsisë, vendosi të bashkohej me Indinë, duke shkaktuar konfliktin e parë midis dy vendeve. Që atëherë, ka pasur dy konflikte të tjera të mëdha në vitin 1965 dhe 1999, si dhe përplasje të shumta më të vogla dhe një kryengritje të vazhdueshme në rajon.
Konfliktet e mëparshme
· 1947-1948: Pas pavarësisë, konflikti i parë shpërtheu kur fiset pakistaneze pushtuan Kashmirin. India ndërhyri ushtarakisht, duke çuar në një armëpushim të ndërmjetësuar nga OKB-ja dhe krijimin e Vijës së Kontrollit.
· 1965: Pakistani u përpoq të depërtonte në Kashmirin Indian, duke shkaktuar një luftë në shkallë të plotë që përfundoi me një armëpushim.
· 1971: Edhe pse lufta u përqendrua në pavarësinë e Bangladeshit, pati përplasje të drejtpërdrejta midis Indisë dhe Pakistanit. Rezultati ishte lindja e shtetit të ri bengalian.
· 1999: Konflikti i Kargilit pa infiltrimin e forcave pakistaneze në pozicione strategjike në Kashmirin Indian. India u përgjigj me një fushatë ushtarake ripushtimi.
Rreziku i vërtetë: Kashmiri dhe Armët bërthamore
Të dy vendet zotërojnë armë bërthamore dhe mbajnë një doktrinë ushtarake të paqartë, e cila nuk përjashton përdorimin e armëve bërthamore në rast të një kërcënimi ekzistencial. Sipas vlerësimeve të SIPRI-t, India ka rreth 160 koka bërthamore, ndërsa Pakistani ka 170. Por ajo që i alarmon analistët është mungesa e dialogut diplomatik dhe rreziqet në rritje të llogaritjeve të gabuara. Në një kontekst të shënuar nga nacionalizmat agresivë dhe prania e grupeve terroriste aktive në rajon, një luftë konvencionale mund të degjenerojë shpejt. Një konflikt bërthamor do të kishte efekte shkatërruese jo vetëm në nënkontinent, por në nivel global: miliona vdekje, kolaps ekonomik dhe pasoja të mundshme klimatike, siç është një dimër bërthamor.
Çfarë është Vija e Kontrollit (LoC)?
Vija e Kontrollit (LoC) është kufiri ushtarak de facto që ndan rajonin e Kashmirit midis Indisë dhe Pakistanit, i vendosur pas armëpushimit të luftës së viteve 1947-1948 dhe i ripërcaktuar në vitin 1972 me Marrëveshjen e Shimlës. Nuk është një kufi i njohur ndërkombëtar, por një vijë ndarëse e kontrolluar nga dy ushtri kundërshtare, shpesh skenë e shkëmbimeve të zjarrit të artilerisë dhe shkeljeve të armëpushimit. Përgjatë vijës ka fshatra, poste ushtarake dhe civilë të detyruar të jetojnë në një klimë tensioni të vazhdueshëm, në një zonë të konsideruar si një nga më të militarizuarat në botë.
Pse Kashmiri është strategjik?
Kashmiri është thelbësor për tri arsye themelore: uji, ushtria dhe simbolika. Rajoni është shtëpia e burimeve të lumenjve jetësorë si Indusi, të cilët janë thelbësorë për bujqësinë dhe furnizimin me ujë për të dy vendet. Në nivelin ushtarak, kontrolli i Kashmirit do të thotë dominimi i aksesit në Himalaje dhe mbajtja e pozicioneve strategjike në një zonë kyçe për sigurinë kombëtare. Por Kashmiri është gjithashtu një simbol shumë i fuqishëm identiteti: për Indinë, ai përfaqëson integritetin territorial dhe natyrën laike të shtetit; Për Pakistanin, kjo është kauza e pazgjidhur myslimane që nga ndarja e vitit 1947. Kjo përzierje interesash konkrete dhe ideologjike e bën rajonin shumë shpërthyes.
Krahasim i arsenaleve bërthamore
India ka rreth 160 koka bërthamore, ndërsa Pakistani ka rreth 170. Të dy vendet po përshpejtojnë modernizimin e arsenaleve të tyre, duke investuar në raketa balistike me rreze të gjatë veprimi, nëndetëse me energji bërthamore dhe sisteme të përparuara komande dhe kontrolli. Kjo garë armatimi, e kombinuar me mungesën e mekanizmave efektivë të komunikimit në rast krize, rrit ndjeshëm rrezikun e llogaritjeve të gabuara ose reagimeve joproporcionale. Ajo që shton pasigurinë është doktrina e “përdorimit të parë” të Pakistanit, e cila bën thirrje për përdorimin e armëve bërthamore edhe në përgjigje të kërcënimeve konvencionale. Në një kontekst tensioni të lartë dhe provokimesh, një përshkallëzim bërthamor, ndonëse jo i pashmangshëm, duket më i besueshëm sot sesa në të kaluarën.
Qëndrimi i OKB-së për Kashmirin
Që nga Rezoluta 47 e vitit 1948, Kombet e Bashkuara kanë bërë thirrje për mbajtjen e një referendumi për t’i lejuar popullit të Kashmirit të vendosë nëse do t’i bashkohet Indisë apo Pakistanit. Megjithatë, për shkak të dallimeve politike dhe ushtarake midis palëve, konsultimi nuk u zhvillua kurrë. Mosrespektimi i rezolutës është një nga pretendimet kryesore të Pakistanit, pasi ai vazhdon të përdorë të drejtën e vetëvendosjes për kashmirianët. India, nga ana tjetër, e konsideron Kashmirin një pjesë integrale të territorit të saj kombëtar dhe refuzon çdo ndërmjetësim ndërkombëtar. OKB-ja, ndërsa bën thirrje rregullisht për një zgjidhje paqësore dhe dypalëshe, tani ka luajtur një rol të vogël në menaxhimin e krizës, me pak kapacitet për të pasur një ndikim konkret në zhvillime.
Traktati i Ujërave të Indusit
Traktati i Ujërave të Indusit, i nënshkruar në vitin 1960 me ndërmjetësimin e Bankës Botërore, është një nga marrëveshjet më të gjata dhe më të rëndësishme për ujin në botë. Ai rregullon ndarjen e ujërave të gjashtë lumenjve kryesorë të pellgut të Indusit midis Indisë dhe Pakistanit: tre në veri i caktohen Pakistanit (Indus, Jhelum, Chenab) dhe tre në jug Indisë (Ravi, Beas, Sutlej). Pavarësisht tre luftërave dhe krizave të shumta diplomatike, traktati është respektuar gjithmonë, duke përfaqësuar një formë të rrallë bashkëpunimi midis dy vendeve. Megjithatë, vendimi i fundit i Indisë për të pezulluar zbatimin e tij, në përgjigje të sulmit në Pahalgam, është një sinjal shumë serioz: konflikti po shkon gjithashtu në nivelin e burimeve jetësore, duke përkeqësuar paqëndrueshmërinë rajonale dhe duke vënë në rrezik sigurinë e ujit të miliona njerëzve në Pakistan.
Kush u shet armë Indisë dhe Pakistanit?
India dhe Pakistani renditen rregullisht midis importuesve kryesorë të armëve në botë. Sipas të dhënave të SIPRI-t, India shpenzoi mbi 20 miliardë euro për importe ushtarake midis viteve 2019 dhe 2023, me furnizues kryesorë që ishin Franca, Rusia, Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli. Franca, në veçanti, ka furnizuar Indinë me avionë luftarakë Rafale me një vlerë totale prej më shumë se 7 miliardë eurosh.
Pakistani, në të njëjtën periudhë, importoi armë me vlerë rreth 7 miliardë euro, kryesisht nga Kina, e cila e furnizoi me avionë luftarakë, dronë dhe sisteme raketash, e ndjekur nga Turqia dhe Shtetet e Bashkuara. Ky riarmatim i vazhdueshëm dypalësh nxit tensionin strategjik në rajon dhe kufizon mundësitë për dialog. Për më tepër, përdorimi në rritje i teknologjive të përparuara dhe i armëve me rreze të gjatë veprimi e bën çdo krizë potencialisht shpërthyese.
Qëndrimi i Kinës ndaj Kashmirit
Kina nuk është një lojtare neutrale në çështjen e Kashmirit. Pekini e mbështet Pakistanin politikisht dhe ushtarakisht dhe ushtron kontroll të drejtpërdrejtë mbi Aksai Chin, një rajon të Kashmirit i cili historikisht pretendohet nga India. Ky territor është strategjik për Kinën sepse lidh Tibetin me Xinjiang-un dhe është pjesë e vizionit gjeopolitik të “Rrugës së Re të Mëndafshit”. Për më tepër, Kina është e përfshirë në tensione të shpeshta kufitare me Indinë përgjatë Vijës së Kontrollit Aktual (LAC) në Himalajet lindore. Mbështetja e Kinës për Pakistanin, si ushtarake ashtu edhe diplomatike, i shton kompleksitet tabelës së shahut aziatik, duke rritur rrezikun që një krizë dypalëshe të përshkallëzohet në një konfrontim midis tre fuqive.
Çfarë do të ndodhte në rast të një lufte bërthamore?
Një përplasje bërthamore midis Indisë dhe Pakistanit do të shkaktonte miliona vdekje të menjëhershme dhe do të kishte pasoja shkatërruese përtej rajonit. Qytetet e mëdha, qendrat industriale dhe infrastrukturat strategjike do të shkatërroheshin brenda pak orësh. Por ndikimi i vërtetë do të ishte global: sipas disa studimeve shkencore, shpërthimet bërthamore do të ngrinin sasi të mëdha pluhuri dhe bloze në atmosferë, duke errësuar diellin për muaj të tërë dhe duke shkaktuar një “dimër bërthamor”. Temperaturat mesatare globale mund të bien ndjeshëm, duke shkatërruar të korrat dhe duke shkaktuar zi buke në shkallë të gjerë. Kriza klimatike do të përkeqësohej nga një krizë globale ushqimore, me efekte sistemike në shëndetësi, ekonomi dhe siguri ndërkombëtare. Hipoteza, megjithëse ekstreme, sot konsiderohet e mundshme nga shumë analistë strategjikë.
