Imazhet e boksieres algjeriane Imane Khelif dhe Lin Yu-ting të Tajvanit në podiumin e medaljeve në Paris do të zbresin si disa nga më të paharrueshmet e Lojërave Olimpike të 2024-ës.
Një debat i furishëm ka shpërthyer mbi Komitetin Olimpik Ndërkombëtar, që e pajtoi dyshen për të konkurruar në boksin e femrave në Paris, pavarësisht se ato u skualifikuan nga Kampionati Botëror i Femrave të vitit të kaluar, për dështimin në përmbushjen e kritereve të pranueshmërisë.
Mes debatit të nxehtë, shkenca po hedh dritë në rritje mbi përbërjet tona të ndryshme kromozomale dhe mbi avantazhet që ato mund të sjellin në sport.
Por kërkimi është në vazhdim dhe madje edhe në mesin e ekspertëve që kalojnë jetën e tyre profesionale duke punuar në të, ka interpretime të ndryshme mbi atë që na thotë shkenca.
Ne e dimë se procesi i përcaktimit të seksit fillon kur një fetus po zhvillohet. Shumica e femrave marrin dy kromozome X (XX), ndërsa shumica e meshkujve marrin një kromozom X dhe Y (XY).
Kromozomet ndikojnë në seksin e një personi. Por hormonet janë gjithashtu të rëndësishme, para lindjes – si dhe më vonë gjatë pubertetit. Ndërsa foshnja është ende në rritje në mitër, hormonet ndihmojnë në zhvillimin e organeve riprodhuese.
Megjithatë, në një moment gjatë shtatzënisë, disa organe riprodhuese të foshnjave nuk zhvillohen në mënyrën se si zhvillohen shumica e njerëzve.
Kjo mund të shkaktohet nga kushtet e quajtura DSD: dallimet në zhvillimin e seksit.
Ekziston një grup prej rreth 40 kushtesh që përfshijnë gjenet, hormonet dhe organet riprodhuese që zhvillohen në mitër. Kjo do të thotë se zhvillimi seksual i një personi është i ndryshëm nga ai i shumicës së njerëzve të tjerë.
Këto anomali kromozomesh janë të rralla – por ato janë vënë në fokus të mprehtë për shkak të grindjes së boksit në Lojërat Olimpike.
Pra, çfarë dimë ne për dy boksieret në zemër të rreshtit gjinor?
Të dy luftëtaret u tha se kishin dështuar në testet e përshtatshmërisë gjinore të Shoqatës Ndërkombëtare të Boksit vitin e kaluar – por ka pasur informacione kontradiktore nëse janë gjetur kromozome XY apo testosterone të ngritur.
Ndërsa përfaqësuesit e luftëtarëve dhe IOC këmbëngulin se luftëtarët ishin “gratë të lindura, të rritura si gra dhe gjithmonë konkurruan si gra”, kritikët, duke përfshirë disa nga kundërshtarët e tyre në Paris 2024, kanë spekuluar se ndoshta luftëtarët kanë DSD.
Për shkak se këto variacione gjenetike janë kaq të shumta dhe kaq të ndryshme, disa ekspertë thonë se është e pamundur të vërtetohet se të gjithë me një kromozom Y janë mashkull dhe të gjithë pa një kromozom Y janë femra.
“Vetëm shikimi i pranisë së një kromozomi Y në vetvete nuk i përgjigjet pyetjes nëse dikush është mashkull apo femër”, thotë Prof Alun Williams, i cili hulumton faktorët gjenetikë që lidhen me performancën sportive në Institutin e Sportit të Universitetit Metropolitan të Mançesterit.
“Është padyshim një tregues shumë i mirë, pasi shumica e njerëzve me një kromozom Y janë meshkuj … por nuk është një tregues i përsosur.”
Për disa njerëz me DSD, kromozomi Y nuk është një kromozom tipik mashkullor Y i formuar plotësisht. Mund të ketë mungesë të një materiali gjenetik, të dëmtuar ose të ndërruar me kromozomin X, në varësi të variacionit.
Kur bëhet fjalë për të qenit mashkull apo femër, ajo që zakonisht është vendimtare është një gjen specifik i quajtur SRY – i cili qëndron për “rajonin që përcakton seksin e kromozomit Y”.
“Ky është ai që quhet gjeni mashkullor. Është çelësi kryesor i zhvillimit të seksit,” thotë Dr. Emma Hilton, një biologe zhvillimore që studion çrregullimet gjenetike. Ajo është gjithashtu një kujdestare e shoqatës bamirëse Sex Matters, e cila argumenton se Imane Khelif dhe Lin Yu-ting nuk duhet të konkurrojnë derisa të bëhet testimi i mëtejshëm.
Ka disa njerëz të lindur me kromozome XY që kanë humbur atë që Dr. Hilton e quan gjenin “make-male”.
“Këta njerëz nuk prodhojnë testosterone. Ata zhvillojnë një anatomi shumë tipike femërore”, thotë Dr. Hilton.
Pra, një test që identifikon kromozomet XY nuk ofron një pamje të plotë. Dhe në rastin e Imane Khelif dhe Lin Yu-ting, IBA nuk ka zbuluar detaje të mënyrës se si u testuan.
Megjithatë, Dr. Hilton thotë gjithashtu se në shumicën e njerëzve me kromozome XY, gjeni “make-male” SRY është i pranishëm.
Këta njerëz zakonisht kanë testikuj të cilët janë shpesh brenda trupit.
“Kur arrijnë pubertetin, ata fillojnë të prodhojnë testosterone – që është ajo që mbështet avantazhin e mashkullit në sport”, thotë Dr. Hilton.
Shembulli më i famshëm është Caster Semenya – një fitues i dyfishtë medalje ari olimpike dhe tre herë kampion bote mbi 800 metra, megjithëse Prof Alun Williams thotë se nuk ka prova të drejtpërdrejta që atletët DSD kanë të njëjtin avantazh si meshkujt tipikë.
Bllokimi i rrugës është në një gjen që kërkohet për të gjeneruar organet gjenitale të jashtme – të cilat djemtë kanë nevojë për të rritur penisin. Çdokush me të njëjtën gjendje si Caster Semenya ka një mutacion brenda atij gjeni që e ndalon atë të funksionojë normalisht.
Në barkun e nënës, ata do të zhvillojnë një anatominë mashkullore deri në fazën përfundimtare të rritjes së penisit – dhe kur nuk janë në gjendje, atëherë ata do të fillojnë të zhvillojnë një vulvë dhe një klitoris.
Por ata nuk zhvillojnë organe riprodhuese femërore: ato nuk kanë qafën e mitrës ose mitër.
Këta njerëz nuk kanë perioda dhe nuk mund të mbeten shtatzënë. Të bësh seks me meshkuj mund të jetë e vështirë.
Zbulimi se keni këtë lloj mutacioni gjenetik mund të jetë një tronditje.
“Gruaja më e fundit që kemi diagnostikuar me kromozome XY ishte 33,” thotë Claus Højbjerg Gravholt – një profesor endokrinologjie në Universitetin e Aarhus, i cili kaloi 30 vitet e fundit duke u marrë me DSD.
Pacientja e tij erdhi për ta parë atë sepse ajo nuk e kishte idenë pse nuk mund të mbetej shtatzënë.
“Ne zbuluam se ajo nuk kishte mitër, kështu që ajo kurrë nuk do të mund të kishte një fëmijë. Ajo ishte absolutisht e shkatërruar”.
Prof. Gravholt thotë se implikimet që vijnë me vënien në dyshim të identitetit gjinor të dikujt mund të jenë destabilizuese – dhe ai shpesh i referon pacientët e tij te një psikolog.
“Nëse do t’ju tregoja foton e saj, do të thoshit: kjo është një grua. Ajo ka një trup femëror, është e martuar me një burrë. Ajo ndjehet si një femër. Dhe ky është rasti për shumicën e pacientëve të mi”.
Kur Prof Gravholt e pyeti atë pse nuk u konsultua me një mjek për të mos pasur perioda, ajo tha se ishte një grua tjetër e moshuar në familjen e saj që nuk kishte kurrë menstruacione – kështu që mendoi se nuk ishte anormale.
Ekziston një tjetër mutacion gjenetik që ka hasur Prof Gravholt.
Ai ka diagnostikuar meshkuj që kanë kromozome XX – të cilat zakonisht gjenden tek femrat. “Këta burra janë infertilë. Ata duken si meshkuj normalë, por testikujt e tyre janë më të vegjël se mesatarja dhe nuk prodhojnë spermë. Është gjithmonë shkatërruese kur e marrin vesh. Ndërsa rriten, ata ndalojnë së prodhuari testosteron në mënyrën se si shumica e burrave bëjnë”.
Në disa kultura, të flasësh hapur për periodat dhe anatominë femërore nuk është e pranueshme nga ana kulturore. Në disa pjesë të botës, grave mund t’u mungojë edukimi për të kuptuar se ka diçka atipike që po ndodh në trupin e tyre.
Dhe kjo është arsyeja pse ekspertët besojnë se shumë DSD nuk diagnostikohen kurrë – që do të thotë se të dhënat gjithëpërfshirëse janë të pakta.
Por Prof. Gravholt tregon shifrat nga Danimarka si një tregues të mirë.
“Danimarka është ndoshta vendi më i mirë në botë për mbledhjen e këtyre të dhënave – ne kemi një regjistër kombëtar me të gjithë ata që kanë pasur ndonjëherë një ekzaminim kromozomi.”
Ai thotë se kromozomet XY tek femrat janë shumë të rralla – në Danimarkë është rreth një në 15 mijë.
Por ai beson se kur bashkohen këto shumë kushte gjenetike, rreth një në 300 njerëz preken.
“Ne po mësojmë se këto variacione janë më të zakonshme nga sa mendonim,” thotë Prof. Gravholt. “Shumë pacientë diagnostikohen më vonë në jetë. Personi më i vjetër që kam diagnostikuar ishte një mashkull në të 60-at”.
