Bosnja dhe Hercegovina është në prag të asaj që analistët paralajmërojnë si është kriza më serioze e vendit që nga fundi i luftës në vitin 1995, ku u vranë mijëra njerëz dhe gjatë luftës janë kryer akte të tmerrshme të spastrimit etnik.
Përfaqësuesi i Lartë i komunitetit ndërkombëtar në Bosnje, Christian Schmidt, paralajmëroi në fillim të kësaj jave se marrëveshja e paqes e ndërmjetësuar nga SHBA-ja e nënshkruar në fund të luftës rrezikon të shembet nëse nuk ndërmerren veprime për të ndaluar separatistët serbë që po shkojnë drejt shkëputjes,shkruan CNN.
Milorad Dodik, udhëheqësi serb në presidencën me tre persona në Bosnje, me kalimin e kohës ka kërcënuar në mënyrë të përsëritur se do të shkëputet nga pjesa tjetër vendit, pasi që nga lufta është i përbërë nga dy rajone autonome të lidhura nga një qeveri qendrore. Sidoqoftë, ai po fut legjislacione që do të ndante Republika Srpska nga institucionet e përbashkëta të shtetit si forcat e armatosura dhe organet gjyqësore.
“Kjo është e barabartë me shkëputjen pa e shpallur atë”, i tha Schmidt Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i cili u mblodh këtë javë për të riautorizuar misionin e gjatë të forcës paqeruajtëse të udhëhequr nga Bashkimi Evropian, EUFOR.
Në një vend ku ndarjet etnike midis serbëve, boshnjakëve dhe kroatëve çuan në kryerjen e krimeve të luftës në historinë e fundit, ky nivel tensioni po i bën vëzhguesit shumë nervozë.
“Nuk ka dyshim se kjo është deri tani kriza më e rrezikshme që nga viti 1995 dhe se ajo mund të çojë në një luftë tjetër”, tha Ismail Cidic, president i Qendrës së Avokimit Boshnjak, një OJQ e pavarur që mbron një Bosnje dhe Hercegovinë të lirë, sovrane dhe demokratike.
Pse po ndodh tani?
Tensionet sektare midis komuniteteve kanë vazhduar që nga fundi i luftës dhe nënshkrimi i marrëveshjes së Dejtonit të ndërmjetësuar nga SHBA.
Traktati i dha fund luftës trevjeçare e gjysmë duke e ndarë shtetin sipas vijave etnike, në Republikën Serbe dhe Federatës, e cila ndahet nga boshnjakët dhe kroatët. Të dy rajonet janë të lidhura së bashku nga një presidencë me tre persona, të dërguar ndërkombëtarë dhe një qeveri qendrore.
Asnjë traktat paqeje nuk mund t’i fshijë vrasjet, përdhunimet sistematike dhe tmerret e tjera që kanë përjetuar njerëzit gjatë luftës, por një incident mbetet në kujtesë më shumë se të tjerët: masakra e Srebrenicës që ndodhi midis 11 dhe 22 korrikut 1995.
Mijëra burra dhe djem myslimanë u vranë nga forcat serbe të Bosnjës. Udhëheqësit e tyre më vonë u dënuan për krime lufte dhe masakra është njohur si gjenocid nga komuniteti ndërkombëtar. Megjithatë, jo të gjithë serbët janë të gatshëm ta pranojnë këtë.
Një ndër ta është edhe Dodik — i cili është acaruar veçanërisht nga futja e fundit e një ligji nga zyra e Komisionerit të Lartë që mund të japë dënime me burg për këdo që mohon kryerjen e gjenocidit.
Në fillim të këtij viti, ai tha për ligjin: “Kjo është gozhda në arkivolin e Bosnjës… Republika Srpska nuk ka zgjidhje tjetër veçse të fillojë… shpërbërjen”.
Sa mund të përkeqësohet situata?
Vëzhguesit kanë frikë se edhe nëse Dodik nuk shkon drejt shkëputjes, veprimet e tij mund të jenë seriozisht destabilizuese dhe të shkaktojnë dhunë, migrim të detyruar dhe mjerim të tmerrshëm për njerëzit e zakonshëm, raporton CNN, transmeton Telegrafi.
“Qytetarët në mbarë Bosnjën dhe Hercegovinës — duke përfshirë edhe entitetin e Republikës Srpska — i frikësohen dhunës”, tha Arminka Helić, një politikane me origjinë boshnjake, e cila tani është anëtare e Dhomës së Lordëve britanikë dhe ish-këshilltare speciale e sekretarit të jashtëm britanik. . “Një lëvizje e mëtejshme drejt shkëputjes ka të ngjarë të çojë në një reagim. Nuk ka asnjë mënyrë që shpërbërja e Bosnjës dhe Hercegovinës të bëhet në mënyrë paqësore”.
Heather Staff, një këshilltare në RAMP Project, një organizatë e specializuar në politikat e migracionit, paralajmëron se “konflikti i dhunshëm do të çojë në një krizë refugjatësh dhe njerëz të zhvendosur — në vitet ’90 dhe 2000 ne pamë njerëz që iknin nga Bosnja në vendet fqinje si Mali i Zi”.
Ndikimi sigurisht që do të ndihej përtej kufijve të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Jasmin Mujanoviq, autor i librit “Hunger and Fury: The Crisis of Democracy in the Balkans”, tha se do të ishte një “katastrofë për Bashkimin Evropian dhe komunitetin Atlantik më gjerësisht, pasi do të ishte një krizë tjetër e sigurisë në një gjendje jashtëzakonisht të paqëndrueshme në juglindje të Evropës”. Ai vuri në dukje se me krizat e sigurisë tashmë ekzistuese në Ukrainë, Bjellorusi, Siri dhe Afganistan “një përkeqësim i rëndësishëm në sigurinë dhe stabilitetin e Bosnjës është diçka që BE dhe SHBA vështirë mund ta përballojnë”.
Siç ndodh shpesh në gjeopolitikë, një goditje në sy për Perëndimin ofron një mundësi për rivalët si Rusia dhe Kina. Një zyrtar i lartë i BE tha për CNN për shqetësimin e tyre se si mund të shfrytëzohet situata.
“Ne jemi të ngecur mes një guri dhe një vendi të vështirë. Komuniteti ndërkombëtar nuk mund të veprojë duke viktimizuar serbët, pasi i shtyn ata dhe Serbinë më tej në krahët e Rusisë. Por Ballkani është në pragun e BE-së. Rritja e ndikimit rus në rajon u jep atyre një tjetër bazë dhe platformë për ndikim, nëse duan të destabilizojnë gjërat më tej”.
Kush duhet të fajësohet?
Shumë nga Perëndimi e pranojnë privatisht se deri më tani nuk kanë arritur të ndërmarrin veprime dhe tani mund të jetë tepër vonë. Burime të shumta në BE, NATO dhe komunitetin e gjerë diplomatik evropian shprehën keqardhje për dështimin historik të Perëndimit për të vendosur sanksione ose për të vepruar ndryshe kundër atyre që ndezin flakët në Bosnje-Hercegovinë.
“Dodik dhe klika e tij e separatistëve dhe mohuesve të gjenocidit janë qetësuar vazhdimisht për 15 vjet nga komuniteti ndërkombëtar. Ai ka folur përreth çështjes – duke shkuar tutje – rreth shkëputjes që nga viti 2006”, tha Helic.
Mujanoviq tha se ndërsa Serbia dhe Rusia fqinje janë “arkitektët kryesorë të kësaj krize”, ai beson se “refuzimi i komunitetit ndërkombëtar — në veçanti, shteteve të NATO-s — për të vepruar me vendosmëri për të kapërcyer këtë në fillim të viteve më parë ” ka trimëruar Dodik dhe mbështetësit e tij. Mujanoviç vuri në dukje veçanërisht BE-në, për të cilën ai tha se kishte qenë “jashtëzakonisht e pafuqishme” për shkak të mosmarrëveshjes së saj të brendshme, duke e bërë bllokun “në këtë pikë në shumë mënyra një jo-faktor”.
Çfarë mund të bëhet lidhur me këtë çështje?
“Komuniteti ndërkombëtar ka një mandat të qartë për të mbrojtur paqen në Bosnje”, tha Cidic. “Çdo përshkallëzim i dhunës në Bosnje mund t’i dëmtojë ata jashtëzakonisht pasi ata nuk mund të përballojnë një konflikt të mbështetur nga Rusia, të ndërthurur me interesa kineze dhe të tjera, në kufijtë e NATO-s”.
Por a do të bëjë diçka Perëndimi? Një zyrtar i NATO-s i tha CNN: “Ne i bëjmë thirrje Rusisë të luajë një rol konstruktiv në Ballkanin Perëndimor. Ne e shohim rregullisht Rusinë duke bërë të kundërtën. NATO punon për të promovuar stabilitetin, sigurinë dhe bashkëpunimin në rajon. Çdo ndërhyrje e jashtme në proceset e brendshme demokratike është e papranueshme. .”
Natyrisht, NATO mund të veprojë vetëm sipas urdhrave të shteteve të saj anëtare dhe nuk ka asnjë tregues se do të vijë diçka së shpejti përtej fjalëve të ashpra.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së nuk mund të veprojë pa Rusinë, e cila në fillim të kësaj jave votoi për të mbajtur paqeruajtësit në Bosnje-Hercegovinë vetëm nëse emri i Përfaqësuesit të Lartë të hiqej nga teksti i rezolutës, duke minuar besueshmërinë e asaj zyre, shkruan CNN.
Megjithatë, ka disa arsye për shpresë. Mujanoviç thotë se vendet anëtare të BE-së mund të “vendosin sanksione të njëanshme kundër” Dodik dhe miqve të tij, të cilat ai beson se do të kishin njëfarë ndikimi.
Por diplomacia nuk funksionoi në vitet 1990 dhe Cidic nuk beson se do të funksionojë tani. “Kjo qasje e dështuar diplomatike rezultoi në mbi 100,000 të vdekur dhe mbi 1.1 milion refugjatë”, tha ai.
Kjo qasje më e vështirë mund të jenë sanksionet, e kombinuar me trajtimin e lëvizjeve separatiste si një “sfidë sigurie” evropiane, tha Heliç. “Ne duhet ta kthejmë këtë. Sa më shpejt ta bëjmë atë, aq më mirë dhe më e lehtë është. Ne nuk duam të presim për vite si në vitet 1990.”
Është e vështirë të shihet se situata në Bosnje-Hercegovinë po përmirësohet në të ardhmen e afërt. Megjithatë, me vullnet të mjaftueshëm politik, aktorë të fuqishëm mund të parandalojnë që ajo të rrëshqasë përsëri në dhunë.
Pyetja është nëse vendet e fuqishme perëndimore janë shumë të shpërqendruara për t’i kushtuar vëmendje të mjaftueshme një shteti që nuk është në krye të listës së tyre prioritare tani — dhe edhe nëse janë të gatshëm të veprojnë, nëse mund të kuptojnë se janë gjithashtu vonë.
