Për Malin e Zi integrimet evropiane janë çështje primare dhe ekziston rreziku që Podgorica ta humbasë shansin e saj për të bërë progres drejt këtij qëllimi, kanë vlerësuar ekspertët amerikanë për Ballkanin, Edward Joseph dhe Kurt Volker në një intervistë dhënë për Zërin e Amerikës.
“Në më pak se tre muaj para zgjedhjes së qeverisë, Mali i Zi përsëri është futur në periudha pasigurie politike. Qeveria aktuale u lëkund nga debati në lidhje me draft Marrëveshjen Themeltare me Kishën Ortodokse Serbe, e cila u miratua pavarësisht kundërshtimeve të Partisë Demokratike të Socialistëve (DPS) dhe Partisë Social Demokrate (SDP), të cilën kanë mbështetur qeverinë e pakicës në fund të prillit”, shkruan Zëri i Amerikës.
-diplomatët amerikanë dhe ekspertët e Uashingtonit për Ballkanin vlerësojnë se çështja e kontratës me Kishën Ortodokse Serbe është përçarëse dhe se ajo nuk duhet të jetë në fokus të qeverisë.“Zgjedhja e asaj rruge largon vëmendjen dhe ringjall polemika në vend… Malit të Zi i duhet një periudhë reformash të vazhdueshme dhe progresi drejt Bashkimit Evropian pa iu kthyer politikave partiake, ndarjeve në vend, këtyre çështjeve të ndjeshme. Më vjen keq që vendi po i kthehet sërish atij”, Kurt Volker, ish-ambasador i SHBA-së në NATO, thotë për Zërin e Amerikës.
Edward Joseph, lektor në Shkollën e Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare të Universitetit Johns Hopkins, pyet se i kujt është interesi në atë që ai thotë se është përgjigja e menjëhershme e qeverisë ndaj një çështjeje përçarëse.
“Kryeministri Abazoviç e kupton se nuk ka pasur asnjë diskutim dhe debat për këtë, nuk ka pasur asnjë kompromis për të cilin njerëzit kanë qenë të gatshëm të bien dakord”, vlerëson Joseph.
Zëri i Amerikës raporton se kryeministri malazez Dritan Abazoviç thekson se çështjet e brendshme, duke përfshirë marrëdhëniet me Kishën Ortodokse Serbe, duhet të zgjidhen për të arritur një konsensus më të gjerë dhe për të zhbllokuar integrimin evropian.
Për ish-ambasadorin amerikan në Mal të Zi, Roderick Moore, është ende befasuese që qeveria e pakicës, në fillim të mandatit të saj, vendosi që një nga prioritetet e saj të ishte një çështje që, siç thekson ai, është e diskutueshme.
Ai shqetësohet se kjo mund të shkaktojë një periudhë më të gjatë pasigurie dhe stagnimi dhe se vullneti i mirë i Brukselit ndaj Malit të Zi mund të thahet.
“Pranoj se çështja e rregullimit të marrëdhënieve me KOS-në dhe të gjitha komunitetet është e rëndësishme. Kjo nuk është praktikë këtu në Shtetet e Bashkuara, ku jemi shumë të rreptë për ndarjen e kishës nga shteti. Unë pranoj se ka çështje të rëndësishme që duhet të zgjidhen, se janë shtyrë për një kohë të gjatë, që bashkësitë e tjera fetare kanë arritur të nënshkruajnë kontrata me qeverinë malazeze”, thekson Moore.
“Unë e kuptoj shtytjen e çdo politikani kryesor malazez për ta përfunduar atë çështje dhe për t’u fokusuar te të tjerët. Megjithatë, nuk është aq e thjeshtë. Realiteti është se është një çështje shumë delikate që ngjall emocione të forta në Mal të Zi. Mendoj se kjo çështje – dhe nuk po dënoj askënd, është vetëm mendimi im – më së miri mund të zgjidhet me një konsensus të fortë e të gjerë në shoqëri dhe sigurisht edhe mes forcave politike”, thotë ambasadori i parë amerikan në Malin e Zi të pavarur.
Zëri i Amerikës thekson se sipas zgjedhjes së Qeverisë, si Bashkimi Evropian ashtu edhe Shtetet e Bashkuara kanë njoftuar se kanë për detyrë të përshpejtojnë reformat dhe procesin e anëtarësimit në union dhe se zyrtarët e lartë evropianë – Jose Borell dhe Oliver Varhelji – thanë të njëjtën gjë gjatë vizitës së tyre në Podgoricë.
Anëtarësimi në Union, sipas Edward Joseph dhe Kurt Volker, është një çështje për të cilën mund të arrihet konsensus dhe unitet në Mal të Zi.
Megjithatë, Jozef paralajmëron se ekziston rreziku që Podgorica të humbasë shansin e saj për të përparuar drejt këtij qëllimi.
“Mali i Zi ka një mundësi të artë që nuk e kanë pesë vendet e tjera të rajonit. Ka një mundësi të artë për të përparuar drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Kjo u konfirmua edhe nga zyrtarët e BE. Dhe në vend që ta bëjnë atë një fokus, një prioritet – siç tha kryeministri Abazoviç se do të ishte kështu – qeveria nën udhëheqjen e tij po i drejtohet çështjes së marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe, e cila mund të çojë vetëm në komplikime dhe ndarje dhe humbje të kësaj mundësie të jashtëzakonshme”, thuhet në deklaratën e ekspertit amerikan të politikës së jashtme.
Volker, aktualisht një bashkëpunëtor i Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA), beson se Podgorica ka kohë “të kthehet në rrugën e duhur”.
“Kjo është një periudhë kur Bashkimi Evropian është vërtet i hapur. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të përfitohet nga kjo, sepse askush nuk e di se kur do të mbyllet përsëri ajo dritare, kur qëndrimet do të ndryshojnë përsëri. Të gjithë kemi dëgjuar në të kaluarën për lodhjen nga zgjerimi. emigracioni, marrja e përgjegjësisë për vendet që nuk janë gati. Fakti që BE-ja tani po jep sinjale se është gati është diçka që Mali i Zi nuk dëshiron ta humbasë”, është këshilla e ish-diplomatit amerikan.
Zëri i Amerikës shkruan se shtrohet pyetja se çfarë pret Uashingtoni, në dritën e zhvillimeve të reja të ngjarjeve politike, nga liderët dhe politikanët malazezë, pasi ai tha pas zgjedhjeve qeveritare se detyrat urgjente, përveç përparimit në rrugë ndaj BE-së, janë lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe mbajtja përgjegjëse e Rusisë për luftën në Ukrainë.
Zëri i Amerikës raporton se nuk ka marrë përgjigje për këtë pyetje nga Departamenti i Shtetit.
Ambasadori Moore vlerëson se këto janë prioritete shumë të rëndësishme për Malin e Zi.
“Do të fokusohem tek e treta, ku duhet theksuar se në çfarë shkalle Rusia prish, shkel dhe vë në dyshim rendin ndërkombëtar. Ajo vë në pikëpyetje të gjitha parimet mbi të cilat bazohet ai rend dhe nga të cilat përfitojnë vendet e vogla si Mali i Zi – si integriteti territorial, sovraniteti, barazia. Shpresoj se Mali i Zi do të vazhdojë të jetë një aleat i fortë. Këto janë çështje të mëdha – dhe nuk dua të zvogëloj rëndësinë e atyre të brendshme – që janë mbi disa nga çështjet që diskutohen në Mal të Zi. ”, thekson Moore.
“Paqëndrueshmëria në rajon dhe nacionalizmi serb”
Mali i Zi, për sa i përket destabilitetit, nuk bën përjashtim në Ballkanin Perëndimor, ku konfliktet dhe tensionet janë të pranishme në të gjitha vendet, thekson Joseph, i cili së fundmi ka vizituar rajonin.
Ai akuzon presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç, se dëshiron të pengojë integrimin evropian të një pjese të vendeve të Ballkanit – Malit të Zi, Kosovës dhe Bosnjë e Hercegovinës.
“Sepse do të shtrohej pyetja se pse malazezët po përparojnë drejt Bashkimit Evropian, dhe jo Serbia. Dhe kjo pyetje mund të jetë mjaft e pavolitshme për Aleksandar Vuçiçin. Në të njëjtën kohë, ai mund të bllokojë përparimin e Kosovës, thjesht duke refuzuar të Bosnja dhe Hercegovina gjithashtu nuk mund të përparojë për sa kohë që Republika Srpska bllokon reformat serioze. Prandaj ai mund ta mbajë rajonin në atë gjendje, të shmangë çështje serioze dhe të mbajë pozicionin e tij ku liderët perëndimorë i qasen si faktor stabiliteti dhe një figurë dominuese në rajon”, thotë Joseph.
Volker akuzon Serbinë se “promovon qëllimisht një lloj nacionalizmi serb në rajon”.
“Dhe kjo është shumë e rrezikshme – pavarësisht nëse është Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina apo diku tjetër. Ajo gjithashtu instrumentalizon Kishën Ortodokse Serbe për të kontribuar në atë axhendë. Dhe është në përputhje me qëllimet e Rusisë në Ballkan – të krijojë kaos dhe destabilitet dhe të parandalojë rajonin nga anëtarësimi në Bashkimin Evropian”.
Zëri i Amerikës raporton se Vuçiç hedh poshtë akuzat se po nxit tensionet në rajon dhe pretendon se prioriteti i tij është paqja, bashkëpunimi ekonomik dhe përparimi i përgjithshëm i Ballkanit Perëndimor.
“U gëzova që presidenti Vuçiç e uroi Malin e Zi festën e Ditës së Shtetësisë. Kjo do të thotë vetëm diçka. Shpresoj që lëvizjet e liderëve në Beograd të përputhen me retorikën dhe fjalët e tyre. Dhe jo vetëm në Mal të Zi. Pavarësia malazeze është akt i kryer, është i pakthyeshëm”, thotë ish-ambasadori Roderik Moore.
“Shtetet e Bashkuara gjithmonë i kushtojnë vëmendje Ballkanit”
Bashkëbiseduesit e Zërit të Amerikës pajtohen se Uashingtoni duhet të jetë më proaktiv dhe më i zëshëm në rajon, megjithëse ka lënë Brukselin të përkthejë përpjekjet për përparimin e tij.
“Pavarësisht problemeve në Ballkanin Perëndimor, në shumë raste ato zbehen në krahasim me disa nga sfidat diku tjetër. Është e vështirë në nivelin më të lartë të qeverisë amerikane – le të themi, kur bëhet fjalë për presidentin – të shpenzojë kaq shumë kohë duke menduar rreth Ballkani tani, sepse situata nuk është aq e keqe sa diku tjetër”, shpjegon ish-ambasadori në Mal të Zi, i cili nuk është më në qeverinë amerikane.
“Megjithatë, Amerika ka një kapacitet të madh diplomatik. Ndonjëherë dëgjohet përfundimi se SHBA nuk i kushton vëmendje Ballkanit. Më besoni, SHBA gjithmonë i kushton vëmendje. Ndoshta jo në nivelin e presidentit, por ka një numër të madh e njerëzve në Departamentin e Shtetit, sekretarët e mbrojtjes, financave, në komunitetin e inteligjencës që punon për çështjet e Ballkanit Perëndimor. Nuk është bardh e zi. Ata nuk e kanë kthyer vëmendjen dhe nuk do ta bëjnë,” është i bindur Moore.
Megjithatë, Edward Joseph kritikon politikën aktuale amerikane në rajon.
“Një vend dallohet në rajon për minimin e SHBA-së dhe BE-së kur bëhet fjalë për çështjen më të rëndësishme – pushtimin rus të Ukrainës. Është Serbia. Si SHBA ashtu edhe BE-ja nuk po bëjnë asgjë për këtë… Shtetet e Bashkuara Shtetet lavdërojnë Aleksandar Vuçiçin edhe pse ajo mbështet Rusinë duke refuzuar të zbatojë sanksione”.
Pozicioni amerikan, siç beson Kurt Volker, ka ende shumë peshë dhe Shtetet e Bashkuara duhet të kërkojnë edhe më shumë forcimin e institucioneve demokratike dhe orientimin perëndimor të rajonit.
