Shtëpi të rrënuara brenda natës pa asnjë ndërhyrje policore, një marrëveshje e çuditshme midis një fabrike municionesh në pronësi të shtetit dhe një kompanie private, një fushatë shpifjeje kundër një opinioni të medias.
Këto ngjarje duken si aktivitete “normale” të veçuara.
Por, diçka i bashkon.
Të gjitha tregojnë se si sundimi i ligjit në Serbi po rrezikohet gjatë viteve të fundit dhe se si elita sunduese serbe ka gisht në të.
Çështja e Savamala-s, marrëveshja e Krusik-ut dhe kërcënimet kundër gazetarëve të KRIK-ut janë vetëm disa nga episodet e njohura për publikun e gjerë në Serbi që kur Partia Progresive Serbe (SNS) mori pushtetin në 2012.
Secila prej këtyre tri ngjarjeve paraqet një tipar në erozionin e sundimit të ligjit që shkon paralelisht me lëvizjen autoritare të Serbisë.
Në veçanti, ato përfaqësojnë më së miri mënyrën sesi Serbia bashkëkohore është zhvendosur nga një shtet i kapur, në një shtet ku kufiri midis elitave qeverisëse dhe grupeve kriminale është mjegulluar plotësisht.
Savamala
Natën mes 24 dhe 25 prillit të vitit 2016, disa orë pasi u mbyllën votimet për zgjedhjet e parakohshme parlamentare, një grup njerëzish të maskuar hynë në rrugën Hercegovacka, në lagjen Savamala të Beogradit, dhe shkatërruan disa shtëpi dhe ndërtesa.
Pavarësisht thirrjeve për ndihmë, policia nuk ndërhyri kurrë.
Prishja e ndërtesave
Muajin pasues, kryeministri i atëhershëm, Aleksandar Vuçiç, tha se disa nga zyrtarët më të lartë të qytetit ishin përgjegjës dhe se ata do të përballeshin me pasoja ligjore.
Që atëherë, askush prej tyre nuk është ndjekur penalisht për çështjen “Savamala”, dhe kryetari i atëhershëm, Sinisa Mali, i cili ishte i përfshirë në këtë çështje, më vonë u bë ministër i Financave.
Episodi ndezi protesta në Beograd, pasi ishte e qartë se autoritetet shtetërore qëndronin pas çështjes.
Një tjetër skandal është çështja “Krusik”, e quajtur sipas një prodhuesi shtetëror serb të armëve.
Sipas hetimit të kryer nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese (BIRN), një kompani private e përfaqësuar nga Branko Stefanoviç – babai i ministrit të Brendshëm serb të atëhershëm dhe anëtar i kryesisë së SNS, Nebojsha Stefanovic, i cili sot shërben si ministër i Mbrojtjes – kishte blerë armë nga Krusik me çmime preferenciale, nën koston e prodhimit.
Për t’i bërë gjërat më keq në të gjithë çështjen Krusik, zyrtarët shtetërorë reaguan duke burgosur dhe sulmuar publikisht Aleksandar Obradoviçin, sinjalizuesin që zbuloi informacionin në media.
Arrestimi i Belivuk dhe sulmi kundër KRIK
Episodi i tretë është fushata shpifëse kundër KRIK – një media serbe e pavarur e specializuar në raportimin e aktiviteteve kriminale dhe korrupsionit, përfshirë çështjen e sipërpërmendur Krusik.
Gjatë muajve të fundit, KRIK u sulmua publikisht nga tabloidet pro-regjimit duke akuzuar median se ishte në lidhje me grupin kriminal të udhëhequr nga Veljko Belivuk, i cili ishte arrestuar më parë dhe aktivitetet e të cilit u hetuan nga vetë KRIK.
Sipas KRIK-ut, Belivuk i përkiste grupit Kavac dhe kishte lidhje të ngushta me institucionet dhe policinë serbe, duke gëzuar mbrojtjen e tyre në aktivitetet e tij të paligjshme.
Siç tregojnë hetimet e mëtejshme të mediave, Belivuk pretendoi se ai i bëri shumë favore regjimit serb dhe madje u takua personalisht me presidentin Aleksandar Vuçiç.
Çfarë përfaqësojnë këto skandale?
Këto tri episode ndodhën gjatë një periudhe pesëvjeçare, ato nuk janë të lidhura dhe përfshijnë lojtarë të ndryshëm.
Megjithatë, ata mund të konsiderohen si tri pjesë plotësuese të një motori politik që është thelbësor për skemën e sotme autoritare serbe.
Çështja “Savamala” tregon se policia në Serbi nuk është më agjencia kryesore e zbatimit të pushtetit ekzekutiv: përkundrazi, burra të maskuar dhe të paautorizuar mund të kryejnë detyrat e policisë.
Me fjalë të tjera, grupet kriminale janë një përfaqësues i policisë së shtetit.
Në mënyrë të ngjashme, përparësia e grupeve joformale mbi policinë u konfirmua gjithashtu nga hetimet e mediave mbi aktivitetet e Belivuk.
Në fakt, përveç trafikimit të paligjshëm, grupi kriminal i Belivuk kreu shumë “shërbime publike”, si sigurimi i paradës së Krenarisë në rrugën e Beogradit ose shmangia që mbështetësit e Partizanit të thërrisnin parulla ofenduese kundër Presidentit Vuçiç gjatë ndeshjeve të futbollit.
Çështja “Krusik”, në vend të kësaj, përfaqëson fuqinë ekonomike dhe statusin e privilegjuar që gëzon elita qeverisëse dhe të afërmit e tyre.
Rasti tregon se për anëtarët e SNS-së arritja në majë të shtetit serb do të thotë të veprosh mbi të, të përfitosh nga burimet e tij kombëtare dhe madje të provokosh humbje ekonomike për vetë shtetin.
Nga shteti kapës në atë mafioz?
Kur SNS-së erdhi në pushtet, mafia dhe grupet kriminale ishin tashmë të forta.
Galaktika kriminale e Ballkanit pati mundësinë të lulëzojë gjatë shpërbërjes së epokës së Jugosllavisë dhe Millosheviçit, kur trafikimi, kontrabanda dhe krimet e zakonshme u bënë një lloj “normale e re”, përkatësisht në Serbi dhe Mal të Zi.
Vrasja e kryeministrit serb, Zoran Gjingjiç, në 2003-in tregoi se klanet kriminale kishin ende lidhje të forta brenda dhe nga shteti.
Retorika që e çoi SNS në fitoren e parë elektorale në 2012 u përqendrua në luftën kundër korrupsionit, mafies dhe manjatëve.
Në realitet, drejtuesit e partive ishin të vetëdijshëm se këta të tre ishin aleatët e tyre më të mirë në mënyrë që të ruanin pushtetin.
