SHBA-ja e Kina përplasen për botën arabe

Shtëpia e Bardhë nuk është veçanërisht e shqetësuar për momentin për riorientimin e sauditëve drejt Kinës për disa arsye, duke përfshirë se i gjithë sistemi i mbrojtjes së sauditëve bazohet në armët dhe komponentët amerikanë, thanë zyrtarët e administratës. Zyrtarët shtuan se do t’u duhej sauditëve të paktën një dekadë për të kaluar nga sistemet e armëve amerikane në sistemet e orientuara nga Rusia ose Kina

Brenda pak ditësh, Arabia Saudite realizoi marrëveshje të suksesshme me dy fuqitë kryesore të botës – Kinën dhe Shtetet e Bashkuara.

Riadi nënshkroi një marrëveshje të lehtësuar nga Kina, që synonte rivendosjen e lidhjeve diplomatike me Iranin, armikun e tij më të madh dhe më pas njoftoi një kontratë masive për të blerë avionë komercialë nga prodhuesi amerikan “Boeing”.

Dy njoftimet nxitën spekulime se sauditët po e vendosnin shenjën e tyre si një forcë dominuese ekonomike dhe gjeopolitike me fleksibilitet për të futur në lojë Pekinin dhe Washingtonin kundër njëri-tjetrit. Ato gjithashtu vendosën Kinën në një rol udhëheqës të panjohur në politikën e Lindjes së Mesme. Dhe ato ngritën pyetje nëse marrëdhënia SHBA-Arabi Saudite – e ngrirë për pjesën më të madhe të dy viteve të para të mandatit të presidentit Joe Biden – është tensionuar.

Vlerësimi amerikan

Por ndërsa administrata Biden bën një vlerësim të momentit, zyrtarët po kundërshtojnë nocionin se zhvillimet përbëjnë një ndryshim në dinamikën e konkurrencës SHBA-Kinë në Lindjen e Mesme.

Shtëpia e Bardhë tallet me idenë se marrëveshja e avionëve sinjalizon një ndryshim të rëndësishëm në statusin e marrëdhënieve të administratës me Riadin pas kritikave të ashpra të Bidenit në fillim të presidencës së tij për të dhënat e të drejtave të njeriut të sauditëve dhe lëvizjes së kartelit të naftës OPEC+ të udhëhequr nga Arabia Saudite për të ulur prodhimin vitin e kaluar.

“Ne po përpiqemi këtu të sigurojmë që ky partneritet strategjik me të vërtetë të mbështesë në çdo mënyrë të mundshme interesat tona të sigurisë kombëtare në rajon dhe në mbarë botën”, tha zëdhënësi i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë, John Kirby, për marrëdhëniet SHBA-Arabi Saudite. Ai foli pasi Boeingu njoftoi këtë javë se sauditët do të blinin deri në 121 avionë.

Por përfshirja e Kinës në lehtësimin e rifillimit të marrëdhënieve diplomatike Iran-Arabi Saudite dhe kontrata e madhe e Boeingut – një për të cilën Shtëpia e Bardhë tha se mbrojti – i kanë shtuar një kthesë të re marrëdhënies së Bidenit me Princin e Kurorës Saudite, Mohammed bin Salman.

Si kandidat për Shtëpinë e Bardhë, Bideni u zotua se sundimtarët sauditë do të paguanin një “çmim” nën mbikëqyrjen e tij për vrasjen në vitin 2018 të gazetarit me bazë në SHBA, Jamal Khashoggi, kritik i udhëheqjes së mbretërisë. Kohët e fundit, pasi karteli i naftës OPEC+ njoftoi në tetor se po shkurtonte prodhimin, Bideni premtoi “pasoja” për një lëvizje që administrata tha se po ndihmonte Rusinë.

Tani, Washingtoni dhe Riadi duket se synojnë të ecin përpara dhe në momentin kur Kina të paktën po merret me një diplomaci më të sigurt të Lindjes së Mesme.

Zyrtarët sauditë i mbajtën Shtetet e Bashkuara të informuara për statusin e bisedimeve midis Iranit dhe Arabisë Saudite për rifillimin e marrëdhënieve diplomatike që kur ato filluan gati dy vjet më parë, sipas Shtëpisë së Bardhë. Progres i rëndësishëm u arrit gjatë disa rundeve të bisedimeve të mëparshme të organizuara nga Iraku dhe Omani, shumë përpara se marrëveshja të shpallej në Kinë javën e kaluar gjatë Kongresit Kombëtar Popullor ceremonial të vendit.

Raporti Iran-Arabi Saudite

Ndryshe nga Kina, SHBA-ja nuk ka marrëdhënie diplomatike me Iranin dhe nuk ishte palë në bisedime.

Marrëdhëniet Iran-Arabi Saudite kanë qenë historikisht të acaruara dhe nën hije nga një ndarje sektare dhe konkurrencë e ashpër në rajon. Marrëdhëniet diplomatike u ndërprenë në vitin 2016 pasi Arabia Saudite ekzekutoi klerikun e shquar shiit, Nimr al-Nimr. Protestuesit në Teheran sulmuan Ambasadën Saudite dhe udhëheqësi suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, u zotua për “hakmarrje hyjnore” për ekzekutimin e Al-Nimrit.

Këshilltari i Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë, Jake Sullivan, në fillim të kësaj jave tha se Kina po “po ecën në të njëjtin drejtim” me punën e saj në shuarjen e tensioneve midis kombeve arabe të Gjirit, që kanë zhvilluar luftëra përfaqësuese në Jemen, Siri, Liban dhe Irak për vite me radhë.

“Kjo është diçka që ne mendojmë se është pozitive për aq sa promovon atë që Shtetet e Bashkuara kanë promovuar në rajon, që është de-përshkallëzimi, një ulje e tensioneve”, tha Sullivani.

Por zyrtarët e Shtëpisë së Bardhë privatisht janë skeptikë në lidhje me aftësinë dhe dëshirën e Kinës për të luajtur një rol në zgjidhjen e disa prej krizave më të vështira të rajonit, duke përfshirë luftën e gjatë, katastrofike në Jemen.

Huthitë aleatë të Iranit pushtuan kryeqytetin e Jemenit, Sana, në vitin 2014 dhe detyruan Qeverinë e njohur ndërkombëtarisht të dëbohej në Arabinë Saudite. Një koalicion i udhëhequr nga Arabia Saudite i furnizuar me armatim dhe inteligjencë të SHBA-së hyri në luftë në anën e Qeverisë në dëbim të Jemenit në vitin 2015.

Vitet e luftimeve të papërfunduara krijuan një fatkeqësi humanitare dhe e shtynë kombin më të varfër të botës arabe në prag të urisë. Në përgjithësi, lufta ka lënë të vrarë më shumë se 150 mijë njerëz, duke përfshirë mbi 14.500 civilë, sipas The Armed Conflict Location & Event Project.

Një armëpushim gjashtëmujor, më i gjati i konfliktit të Jemenit, skadoi në tetor, por gjetja e një paqeje të përhershme është ndër prioritetet më të larta të administratës në Lindjen e Mesme. I dërguari i posaçëm i SHBA-së për Jemenin, Tim Lenderking, po viziton Arabinë Saudite dhe Omanin këtë javë për t’u përpjekur të ndërtojë armëpushimin e ndërmjetësuar nga OKB-ja që ka sjellë një masë qetësie në Jemen në muajt e fundit, sipas Departamentit të Shtetit.

“Roli përforcues” i Kinës në Jemen

Pekini u angazhua në bisedimet Iran-Arabi Saudite në një moment kur frutat tashmë po “piqeshin në hardhi”, sipas një prej gjashtë zyrtarëve të lartë të administratës që folën për Associated Press në kushte anonimiteti për të diskutuar bisedat private të Shtëpisë së Bardhë. Njoftimi Iran-Arabi Saudite përkoi me dhënien e një mandati të tretë pesëvjeçar, si president i vendit, liderit kinez, Xi Jinping.

Zyrtari shtoi se nëse Kina mund të luajë një “rol përforcues” në përfundimin e armiqësive në Jemen, administrata do ta konsideronte këtë si një gjë të mirë. Por si Shtëpia e Bardhë, ashtu edhe zyrtarët sauditë mbeten thellësisht skeptikë ndaj synimeve të Iranit në luftën e Jemenit ose më gjerësisht duke vepruar si një forcë stabilizuese në rajon.

Deri më sot, Kina, e cila ka një vend në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ka treguar pak interes për konfliktin e Jemenit, Sirinë ose situatën izraelito-palestineze, sipas zyrtarëve të administratës. Megjithatë, Xi, këtë javë bëri thirrje që Kina të luajë një rol më të madh në menaxhimin e çështjeve globale pasi Pekini shënoi një puç diplomatik me marrëveshjen Iran-Arabi Saudite.

“Ka injektuar një element pozitiv në paqen, stabilitetin, solidaritetin dhe peizazhin e bashkëpunimit të rajonit”, i tha të mërkurën Këshillit të Sigurimit të OKB-së zëvendës ambasadori i Kinës në OKB, Geng Shuang. “Ne shpresojmë se mund të krijojë kushte të favorshme për përmirësimin e situatës në Jemen”.

Zyrtarët e administratës thanë se Pekini ka treguar interes modest për ringjalljen e marrëveshjes bërthamore shtatëpalëshe të Iranit – nënshkrues i së cilës është presidenti Donald Trump, i cili presidenti, Donald Trump, tërhoqi SHBA-në në vitin 2018. Administrata Biden vuri përpjekjet për të ringjallur marrëveshjen bërthamore në pritje vjeshtën e kaluar pasi shpërthyen protestat në Iran pas vdekjes së 22-vjeçares Mahsa Amini në paraburgim nga policia për dyshimin se kishte shkelur kodin e rreptë të veshjes së Iranit për gratë.

Iniciativa diplomatike e Kinës – interes monetar

Për të qenë të sigurt, Kina – një klient i madh i naftës iraniane dhe saudite – ka rritur vazhdimisht ndikimin e saj politik rajonal. Xi udhëtoi për në Riyadh në dhjetor dhe priti presidentin iranian, Ebrahim Raisi, në Pekin muajin e kaluar.

Por Miles Yu, drejtor i Qendrës së Kinës në Institutin Hudson, tha se thirrja e Xi-së për të qenë një lojtar më aktiv në skenën ndërkombëtare do të kërkonte që Pekini të ndryshojë në mënyrë dramatike qasjen e tij.

“Iniciativat diplomatike të Kinës janë bazuar në një gjë: paratë”, tha Yu, i cili shërbeu si këshilltar për politikën e Kinës i sekretarit të shtetit, Mike Pompeo, gjatë administratës Trump. “Ata kanë bërë miq në Afrikë dhe Azi, por më së shumti ishte për arsye monetare. Këto lloj marrëdhëniesh transaksionale nuk krijojnë miqësi të përhershme”.

Jo çdo lëvizje që ndërmerr Kina për t’u angazhuar më thellë me Lindjen e Mesme domosdoshmërisht dëmton Shtetet e Bashkuara, vuri në dukje senatori, Chris Murphy, një demokrat nga Connecticuti dhe një kritik i shpeshtë i Arabisë Saudite.

“Por ndoshta është e vërtetë që Kina duhet të marrë një pjesë të kostos së sigurimit të naftës që… sinqerisht, është ndoshta më e rëndësishme për ta sesa për Shtetet e Bashkuara në planin afatgjatë”, tha Murphy. “Mendoj se Kina ka përfituar duke qenë një shoqëruese e lirë e investimeve të sigurisë amerikane në rajon për një kohë të gjatë”.

Shtëpia e Bardhë nuk është veçanërisht e shqetësuar për momentin për riorientimin e sauditëve drejt Kinës për disa arsye, duke përfshirë se i gjithë sistemi i mbrojtjes së sauditëve bazohet në armët dhe komponentët amerikanë, thanë zyrtarët e administratës. Zyrtarët shtuan se do t’u duhej sauditëve të paktën një dekadë për të kaluar nga sistemet e armëve amerikane në sistemet e orientuara nga Rusia ose Kina.

Mbështetja e Arabisë Saudite në sistemet e armëve të prodhuara nga SHBA-ja dhe prania ushtarake dhe komerciale amerikane në mbretëri – rreth 70 mijë amerikanë jetojnë atje – kanë luajtur një rol të madh në marrëdhëniet që kaluan momente të vështira ndër vite, tha Les Janka, një ish-president i Raytheon Arabian Systems Co., i cili kaloi vite duke jetuar në mbretëri.

Do të duhej “një sasi e pabesueshme aktiviteti për t’u çmontuar, duke pasur parasysh mbështetjen në armët amerikane, teknologjinë amerikane, stërvitjen amerikane, gjithçka që lidhet me të”, tha Janka.

Përktheu: Forca Jashari