Një ndërtesë e harkuar e një luftëtari të shekullit XV është propozimi më i fundit nga kompania holandeze e arkitekturës “MVRDV” për të transformuar Tiranën.
Por jo të gjithë janë të kënaqur me planet e firmës.
Të paktën kështu shkruan e përditshmja britanike “The Guardian” mëngjesin e 15 gushtit.
Me hundën e tij si shqiponjë dhe mjekrën e dendur, heroi kombëtar i Shqipërisë, Skënderbeu, ka qenë prej kohësh i gjendur në rrugët dhe sheshet e vendit.
Figura e tij jetësohet në monumente dhe relieve të shumta – me shtatin e tij imponues dhe sytë e zjarrtë që ruajnë territorin për të cilin ai luftoi në shekullin e XV-të.
Por tani kjo fytyrë do të duket më e madhe se kurrë mbi kryeqytetin shqiptar.
Tashmë ka nisur ndërtimi i një blloku apartamentesh, zyrash dhe dyqanesh në qendër të Tiranës, i projektuar në formën e kokës së Skënderbeut.
Imazhet e projektit tregojnë një kullë të bardhë amorfe të rrethuar me ballkone që valëzohen brenda dhe jashtë për të formuar një përafrim të ngjeshur të tipareve të heroit, duke e ngulitur profilin e tij përgjithmonë në beton.
Banorët e pasur – të ardhshëm – do të jenë në gjendje të shikojnë nga sytë e luftëtarit, të rrinë në veshët e tij ose të darkojnë në afresk në fund të hundës së tij.
Vizioni sureal është vepër e arkitektëve holandezë të “MVRDV-së”, të cilët nuk janë të panjohur për ndërtimin e “projekteve skulpturore figurative”, siç preferojnë t’i quajnë.
Tuma e tyre katastrofike e harkut të mermerit në Londër, e cila ndoshta i kushtoi këshillit konservator udhëheqjen e bashkisë lokale, ishte e fundit në një varg të gjatë krijimesh vizatimore që duket sikur janë marrë nga shukat e skicave të hedhura në koshin e plehrave.
Arkitektët kanë projektuar një muze në formën e flluskave gjigante, një depo ruajtjeje arti në formën e një tasi sallate “Ikea” dhe një kompleks apartamentesh që krijon fjalën “HOME” (shtëpi) në formën e blloqeve të saj.
Por duket se ata kanë ruajtur metaforat e tyre më banale për Ballkanin, ndoshta duke supozuar se klientët dhe kritikët e tyre në rajon do të jenë më pak të vëmendshëm ndaj dizajnit të ndërtesave.
Në distancë të shkurtër nga vendi ku është planifikuar të ngrihet koka gjigante e Skënderbeut, tashmë duket një kullë tjetër e projektuar nga “MVRDV-ja”, e quajtur “Downtown One”.
Ajo është ndërtesa më e lartë në qytet.
Në vend të një fytyre, kjo pllakë e rëndë banesash dhe zyrash luksoze përmban një hartë të pikseluar të Shqipërisë që del nga fasada e saj.
“Këto ditë, qytetet në mbarë botën duken gjithnjë e më shumë si njëri-tjetri”, thotë Winy Maas, partner themelues i firmës holandeze të arkitekturës.
Ai i inkurajon që t’i rezistojnë kësaj, të gjejnë karakterin e tyre individual dhe ta theksojnë atë.
Kështu për të, Tirana ka mundësinë e një kanavace bosh për strukturat me densitet të lartë.
Por shumë banorë vendas nuk janë aq të sigurt për këtë lloj strukture të krijuar nga Maas, dhe listën e arkitektëve të tjerë ndërkombëtarë që kanë ardhur për të riformuar qytetin.
Një numër kullash po ngrihen rreth sheshit qendror “Skënderbej” të Tiranës, me katër tashmë të përfunduara.
Ka pasur protesta të zëshme kundër shkatërrimit të vilave të epokës otomane për t’i hapur rrugë turmës së ndërtimeve të larta, me kritikët që ankohen për humbjen e trashëgimisë dhe rritjen e çmimeve të pronave, dhe akuzat se projektet po përdoren si skema të pastrimit të parave për krimin e organizuar.
Dy vila historike u shkatërruan për t’i hapur rrugë kullës së Skënderbeut në maj 2020, kur qyteti ishte në izolim pandemik.
Në të njëjtën kohë, Teatri Kombëtar i qytetit, që datonte nga vitet 1930, u shkatërrua gjithashtu për t’i hapur rrugë një projekti të arkitektit danez, Bjarke Ingels, veprim ky i cili u dënua në masë.
“E ardhmja e Tiranës do të jetë plot me rrokaqiej fantazmë”, thotë Vincent WJ van Gerven Oei, një shkrimtar holandez që ka jetuar në Tiranë për 12 vitet e fundit dhe ka ndjekur nga afër zhvillimin e qytetit.
“Unë e dua MVRDV-në – gjërat që ndërtojnë në Holandë janë ndër ndërtesat e mia të preferuara – por më pas vijnë në Shqipëri dhe bëhen budallenj”.
Në një leksion të vitit 2018, kur dy kullat ishin në zhvillim, Maas trajtoi simbolikën nacionaliste të projektimit të një ndërtese në formën e hartës së vendit.
“Kam pasur një diskutim me disa nga politikanët evropianë për këtë”, tha ai duke ngritur pyetjen nëse nacionalizmi është i mirë apo i keq?”
“Por Shqipëria ka nevojë për të, për të treguar se është seksi dhe se në fakt është shumë e lezetshme”.
Duke ecur para dhe pas në skenë, duke folur si një fëmijë hiperaktiv që kishte konsumuar shumë numra Maas rapsodizoi lidhjen e tij të dashurisë me Shqipërinë.
Ai e përshkroi atë si “një vend pa para, që pi vetëm kafe dhe ku nuk ka asgjë për të bërë”.
Për të Shqipëria është fleta e përsosur bosh për idetë e tij të çuditshme, “si një mini-Kinë” me mundësi të bollshme për arkitektët.
“Zhvilluesit po bëhen më të pasur”, tha ai i emocionuar, por nuk përmendi se nga mund të vinin paratë për të ndërtuar vizione të tilla marramendëse, duke pasur parasysh ekonominë e varfër të vendit.
Një raport i vitit 2020 nga Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional vuri në dukje se industria shqiptare e ndërtimit ishte bërë një pikë e nxehtë e njohur për bandat kriminale ndërkombëtare për të pastruar paratë, me origjinë kryesisht nga trafiku i drogës.
Ai vlerësoi se 1.6 miliardë euro “para të pista” ishin pastruar përmes sektorit shqiptar të pasurive të paluajtshme në tre vitet e mëparshme, me 60% të financimit të projektit që vinte nga burime të paligjshme.
Vetë Zyra e Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave në Shqipëri tha se po vëzhgon “investime të konsiderueshme në pasuri të paluajtshme me burim të panjohur fondesh”, të cilat i klasifikoi si “të dyshimta”.
Vitin e kaluar, prokurorët antimafia në Itali zbuluan se grupi kriminal “Ndrangheta” i kishte cilësuar zhvillimet e reja të Tiranës si një mundësi kryesore për pastrimin e parave të tyre.
Në një përgjim, dy nga të arrestuarit u dëgjuan duke diskutuar për një ndërtues në Shqipëri, i cili kishte tre leje ndërtimi për ndërtesa me vlerë 180 milionë euro, por kishte vetëm 10 milionë euro në dorë.
“Rrokaqiejt e rinj do të shiten për 3 mijë – 4 mijë euro për metër katror”, thotë një nga të dyshuarit.
“MVRDV-ja” thotë se, në përputhje me ligjin holandez, ajo kryen kontrolle të historisë për klientët e saj duke përdorur një kompani të palëve të treta që skanon për aktivitet kriminal, ndër të tjera, dhe nuk ka asnjë sugjerim për fonde të paligjshme.
Riformësimi radikal i kryeqytetit shqiptar gjatë dy dekadave të fundit mund t’i atribuohet kryesisht Edi Ramës, i cili shërbeu si kryetar bashkie nga viti 2000-2011 dhe ka qenë kryeministër i vendit që nga viti 2013.
Rama ishte një basketbollist profesionist dhe artist në vitet 1990 , dhe Maas thotë në leksionin e tij se Edin e njeh nga Parisi, kur ishte piktor.
Ai u kthye në Shqipëri për t’u bërë ministër i Kulturës në vitin 1998 dhe nisi një operacion radikal pastrimi kur u bë kryetar bashkie.
Rama u bë kryefjalë me politikat e tij të lyerjes së ndërtesave gri sovjetike me ngjyra të ndezura për të gjallëruar qytetin, mbjelljen e pemëve, krijimin e korsive për biçikleta dhe mbajtjen e konkurseve ndërkombëtare arkitekturore – reforma që i dhanë atij çmimin përurues të Bashkisë Botërore në 2004.
Një nga projektet e para që “MVRDV-ja” mori nën sundimin e Ramës ishte qendra tregtare Toptani në vitin 2005, e cila u konceptua si një masë e zbrazur e mbuluar me ekrane gjigante reklamash LCD.
Pasi fitoi konkursin, Maas nuk pati më asnjë njoftim deri disa vjet më vonë, kur kuptoi se ndërtesa në fakt ishte ndërtuar nga arkitektë të tjerë, dhe gjatë procesit kishte pasur “derdhje” në mënyrë drastike.
Fasada digjitale u ndërrua në panele standarde të veshjes gri, ndërsa vizioni i tij për një arkadë të hapur u bë një qendër e përgjithshme e mbyllur.
“Projektet këtu shpesh realizohen në një mënyrë krejtësisht të ndryshme nga ajo se si synonin fillimisht arkitektët”, thotë Van Gerven Oei.
Për të mos u dekurajuar nga qendra tregtare MVRDV-ja vazhdoi të kërkonte punë në Shqipëri.
Pasuan disa projekte të parealizuara, nga një grumbull kolosal blloqesh apartamentesh të planifikuara për një zonë buzë liqenit në vitin 2008, të quajtur Tirana Rocks, në një vendpushim bregdetar për një klient rus i projektuar si një kodër artificiale që do të shkëlqente në mënyrë të frikshme gjatë natës.
Mass shpjegon se si “Downtown One” filloi si një ndërtesë tre-dimensionale në formën e Shqipërisë, por rezultoi shumë e shtrenjtë, kështu që ata vendosën të ngulitnin formën e hartës në një kullë të thjeshtë drejtkëndore.
Një komision i mëtejshëm erdhi në vitin 2018 për të transformuar Piramidën mbresëlënëse të Tiranës të veshur me mermer – e ndërtuar në vitet 1980 si një muze për të festuar ish-diktatorin komunist të vendit – e cila ishte bërë një vend popullor për të rinjtë e qytetit që të loznin dhe të rrëshqitnin nga maja poshtë.
MVRDV-ja u caktua, pa konkurs publik, për ta transformuar atë në një qendër teknologjike – duke shndërruar anët e pjerrëta me shkallë.
Së fundi, kur bëhet fjalë për kullën e Skënderbeut, është folur aq shumë sa pothuaj pritej diçka e tillë.
Siç kujton Maas: Edi tha se do të bëj diçka me historinë. Dhe kështu lindi koka gjigante e Skënderbeut.
Marrë nga “The Guardian”, përshtatur për Albanian Post
