Në më pak se një javë, dorëzimi i sistemit raketor kinez në Serbi ndezi përsëri qarqet politike rajonale dhe “thirri” shumë ekspertë dhe analistë ushtarakë ndërkombëtarë.
Serbia ka vite që është në rrugën drejt Bashkimit Evropian dhe ka edhe mbështetjen e fuqishme të Brukselit, me mbështetjen politike dhe financiare të disa anëtarëve të BE-së – në radhë të parë Gjermanisë, Austrisë dhe Hungarisë. Nga erdhën atëherë aeroplanët transportues kinezë në Beograd?
Fundjavën e kaluar, sistemet raketore FK-3 iu dorëzuan Serbisë nga Kina. Avionët e transportit ushtarak të Forcave Ajrore Kineze mbërritën në Serbi nëpërmjet Turqisë dhe Bullgarisë, anëtare të NATO-s. Në fakt, ky sistem është kontraktuar dhe porositur në vitin 2019, me anekse shtesë të kontratës në vitin 2020.
Ata përdorën raketa sovjetike për shumë vite
Sistemet e para raketore për mbrojtjen ajrore (Air Defense) u prokuruan në ish-RSFJ në fillim të viteve 1960, dhe Bashkimi Sovjetik i atëhershëm ishte i vetmi i gatshëm për të eksportuar dhe shitur sisteme të tilla në vendet e treta. Deri në vitin 2012, njësitë e mbrojtjes ajrore të Ushtrisë Serbe mbështeteshin kryesisht në disa divizione të sistemeve ruse “Neva-M”, të cilat kishin një distancë mjaft të shkurtër – deri në 30 kilometra. Një nga këto sisteme u rrëzua me sukses nga bombarduesi amerikan “i padukshëm” F-117 gjatë bombardimeve të NATO-s në 1999.
Sistemet “Neva” ishin të vjetruara qysh në fillim të viteve 1990, kështu që edhe atëherë ata mendonin – madje shpallnin – edhe blerjen e sistemit rus S-300. Sanksionet ndërkombëtare kundër ish- Jugosllavisë dhe mosgatishmëria e presidentit të atëhershëm rus Boris Jelcin për të shitur sistemin, i ndaluan këto plane që në fillim. Edhe pas 5 tetorit dhe rënies së regjimit të Sllobodan Millosheviëit, blerja e atij sistemi tashmë të vjetëruar të mbrojtjes ajrore u përmend shumë shpesh në mediat vendase.
Serbia ka pasur probleme me “shpëtimin e qiellit” që nga viti 1999, si dhe të ashtuquajturat policimi ajror – garantimi i sigurisë së hapësirës ajrore dhe fluturimi i lirë. Gjatë sulmit të NATO-s, Ushtria e atëhershme Jugosllave humbi pesë avionë MiG-29 dhe gjashtë të tjerë nga këta avionë në hangarë në tokë. Në atë kohë u shkatërruan 9 avionë Super Galeb, si dhe 16 avionë të tjerë MiG-21. NATO më pas shkatërroi 39 sisteme dhe armë të mbrojtjes ajrore. Që atëherë, deri në vitin 2014, nuk ka pasur përmirësime të mëdha dhe serioze në sistemin e ushtrisë serbe, dhe paratë janë përmendur gjithmonë si problemi më i madh për këtë modernizim.
Gjatë stërvitjes së përbashkët ushtarake “Mburoja Sllave” në tetor 2019, në aeroportin e Batajnicës u instaluan dy sisteme ruse S-400 me përmirësime të gjeneratës së fundit. Ky më vonë u bë një mit i vërtetë, i cituar shpesh në disa media, se ky sistem në fakt mbeti në Serbi, edhe pse blerja e kinezit FC-3 ishte rënë dakord në atë kohë.
“Flamuri i Kuq” për miqtë
Emri i vërtetë i sistemit të mbrojtjes ajrore kineze është HQ-22 “Hong Qi” (Flamuri i Kuq). Vetë sistemi i përket klasës së raketave tokë-ajër me rreze të mesme veprimi. Ai u projektua si një version i përmirësuar i raketës KS-1 (Kai Shan), e cila është raketa e parë kineze që përdor radarin fazor për të kërkuar një objektiv. Prodhuesi i këtij sistemi është CASIC – Korporata Kineze për Produktet e Hapësirës Ajrore. Vetë sistemi prodhohet në një fabrikë në rajonin Jiangnan, ku fabrika ka emërtimin e vet ushtarak – “Baza 061”. 10 vjet më parë, filloi puna për një version “të thjeshtuar” të sistemit HQ-22, i cili u prezantua në 2014 me emrin FK-3. Që nga viti 2016, sistemet FK-3, në konfigurime të ndryshme, janë të destinuara ekskluzivisht për eksport.
Një bateri e sistemit HQ-22 (FK-3) zakonisht përbëhet nga një radar dhe tre mjete lëshimi. Automjetet e lëshimit më së shpeshti janë të konfiguruara me katër raketa tokë-ajër. Në kushte ideale të radarit, një bateri e vetme mund të gjurmojë dhe shkatërrojë në mënyrë të pavarur deri në gjashtë objektiva.
Ekspertët më së shpeshti krahasojnë HQ-22 me S-300 rus. Megjithëse ka një rreze më të shkurtër se S-300, FC-3 është një sistem shumë më i avancuar i gjeneratës së katërt, me aftësinë për të kontrolluar objektivat gjatë fluturimit, për të korrigjuar trajektoren dhe njëkohësisht për të synuar një objektiv të vetëm me raketa të shumta. Gjithashtu, këto raketa mund të anashkalojnë masat e mbrojtjes së avionëve (ECM) të tilla si karrem ose “gjurmë e rreme e nxehtësisë” (FHS).
Si nuk dalloi NATO-ja gjashtë avionë të mëdhenj?
HQ-22 është “themeli” i sistemit të sotëm kinez të mbrojtjes ajrore. Ai zëvendësoi sistemin e vjetër HQ-2 të përdorur që nga fillimi i viteve tetëdhjetë. Vetë raketat në këtë sistem mund të gjurmojnë në mënyrë të pavarur objektivat deri në 170 kilometra, dhe avionët në lartësi deri në 25 kilometra. Nëse është versioni i fundit, atëherë janë të pajisur edhe me sistemin SARH (udhëzim aktiv i radarit) – NATO e quan këtë sistem “Fox One”, dhe shpejtësia maksimale e raketës është deri në gjashtë Mach.
Vetëm mjeti radar mund të gjurmojë 32 objektiva, nga të cilët kompjuteri zgjedh gjashtë dhe të cilat mund të goditen me gjithsej 12 raketa. Në teori, një automjet radar mund të lëshojë deri në 72 raketa. Të dy radarët dhe mjetet lëshuese janë në kamionin Hanyang Special, me një konfigurim 8 × 8. Ndryshe nga S-300 rus, i cili lëshon raketa vertikalisht, HQ-22 lëshon në një kënd.
Ndoshta më interesante është se si kontrolli ajror i NATO-s në Turqi dhe Bullgari nuk vuri re gjashtë avionë transportues kinezë Y-20. Ky avion bën pjesë në grupin e avionëve të mëdhenj të transportit, të ngjashëm me atë amerikan C-3 Hercules dhe atë evropian Airbus A400M Atlas. Y-20 në ushtrinë kineze ka marrë emrin “Kunpeng”, sipas zogut mitik nga folklori, i cili mund të fluturojë vazhdimisht ditë e natë. Në vitin 2014, Ushtria Popullore Kineze porositi më shumë se 300 avionë të tillë dhe do të jetë çelësi i transportit të armëve dhe pajisjeve në të ardhmen. Y-20 mund të transportojë deri në 65 tonë ngarkesë në një distancë prej 7300 kilometrash në seksionin e tij të transportit.
Serbia, mes Lindjes dhe Perëndimit
Momenti i dorëzimit të FC-3 Serbisë vjen në një kontekst shumë të pavolitshëm – lufta në Ukrainë është duke u ndezur për muajin e dytë, tani për tani pa njoftime për përfundimin e saj. Shumë media evropiane, në raportimin e tyre për dorëzimin e këtij sistemi, deklaruan se “Serbia është një aleate ruse dhe një mike kineze në tokën evropiane”. Në një kohë kur shumica e vendeve “po zgjedhin anën”, blerja e sistemeve të mbrojtjes ajrore, përndryshe e zakonshme në qarqet ushtarake në mbarë botën, ka marrë një dimension krejtësisht të ri.
Goran Jovanoviç, një kolumnist serb, thotë se disa vende duan ta paraqesin Serbinë si “fajtore në detyrë”.
“Ju keni Hungarinë, një anëtare e BE-së, kryeministri i së cilës deklaron se me kënaqësi do t’i paguajë gazin Rusisë në rubla. Ju keni gjithashtu një anëtar kyç të BE-së, Gjermaninë, e cila kundërshton me forcë vendosjen e një embargoje ndaj gazit dhe naftës ruse, duke mbrojtur ekonominë dhe industrinë e saj nga humbjet, të cilat mund të arrijnë në qindra miliarda euro. Nga ana tjetër, prokurimi relativisht i vogël i pajisjeve ushtarake, i porositur në vitin 2019, befas po bëhet një problem madhor për NATO-n. Nëse vetë prokurimi është i diskutueshëm, atëherë si arritën aeroplanët kinezë dhe a u kthyen ata përmes hapësirës ajrore nën kontrollin e tyre,” pyet Jovanoviç.
“Çështja këtu është se Serbia nuk ka blerë asnjë nga sistemet e prodhuara në Evropë apo në SHBA, siç është sistemi Patriot që përdor Rumania. Nga ana tjetër, Bullgaria vazhdon të përdorë sistemin e vjetër rus KUB, edhe pse prej kohësh është anëtare e NATO-s. Nuk mbaj mend të ketë pasur tekste dhe komente të ngjashme kur Serbia bleu nëntë helikopterë Airbus H145 në vitin 2019”,shton Jovanoviç.
Mendim të ngjashëm ka edhe analisti politik Mishel Zubenica, i cili thotë se “Kina nuk do ta zgjerojë ndikimin e saj në Serbi duke shitur armë, sepse Serbia blen armë nga vende të ndryshme të botës, ashtu siç i shet. “Dronët turq janë dëshmuar të jenë shumë cilësor dhe efikas. Prandaj çdo ushtri do të dëshironte t’i kishte, kështu që dhe ushtria serbe do t’i këtë”, vëren ai.
Se Serbia vazhdon të “balancojë” mes Lindjes dhe Perëndimit, tregojnë edhe njoftimet për blerjen e afërt të dronit turk “TB-2 Bayraktar”, i cili u tregua jashtëzakonisht efektiv në luftën në Ukrainë. Përmendet edhe blerja e të gjithë skuadriljes së avionëve luftarakë francezë “Rafalle”, me mundësinë e blerjes së një skuadrileje tjetër të të njëjtit avion të përdorur. Gjithashtu, është planifikuar blerja e dronëve për vëzhgim ajror të gjeneratës së fundit – S100 “Camcopter”, nga prodhuesi austriak Schiebel.
