Të kesh apo të dish? Aktori Alfred Trebicka thotë se ligjet e kinemasë janë të forta dhe nuk mjafton një kamerë e një trastë me para për të bërë film.
Publiku që rend pas komedive e produksioneve komerciale si ato të komedianëve Besart Kallaku dhe Ermal Mamaqi, sipas tij, është një shenjë që tregon se diçka çalon me formimin e shoqërisë sonë, por edhe me strukturat rregulluese që do të duhej të orientonin drejt artit të mirëfilltë. Pas “Falco” të Kallakut, që ka në fokus hajdutin emigrant që merr mandatin për deputet e “Dy gisht mjaltë” të Mamaqit (me ELvana Gjatën si aktore), që përqendrohet te fati “i keq” i një çifti që një ngatërresë në bileta i sjell nga Karaibet e ëndërruara në Shqipëri, debati rilind për komedinë “I love Tropoja”, i shfaqur dje në Pallatin e Kongreseve.
Sipas Trebickës, produksione të tilla, që më shumë sesa mbi një skenar, sajohen mbi ndodhi të sajuara, zbukuruar rëndom me doza humori, që nuk përkojnë me komedinë e vërtetë, nuk mund të quhen filma, e aq më pak artistikë. Sipas tij filmi, për t’u quajtur i tillë, duhet të plotësojë të gjitha komponentët, që nga skenari, regjisori, montazhi etj. Rol kryesor për të përçuar mesazhin, që, sipas tij, duhet ta ketë çdo film, kanë edhe aktorët.
Ndërsa në “I love Tropoja” si aktorë shfaqen edhe elementë të showbizit, për Trebickën filmi është një nismë që duhet marrë seriozisht…”. O është film, o është showbiz! O është film, o është tallava! O është film, o është histori gallate… nuk ka se si të jetë edhe kështu, edhe ashtu”, thotë ai. Skeptik është edhe për përfshirjen e Kryeministrit Rama në një film të këtij niveli. “Nëse ai donte vërtet të kishte një rol si aktor, përse nuk zgjodhi një produksion të mirëfilltë kinematografik? Nuk di të them se ç’do të kishin bërë Macron apo Merkel nëse Luc Besson do t’u ofronte të merrnin pjesë në një film… Ku vlen të thuhet se Besson konsiderohet si regjisor i mirë”, shton më tej Trebicka.
Zoti Trebicka, i nxitur nga filmat komercialë që prodhohen sot në vendin tonë, edhe në sajë të sponsorizimeve shtetërore apo jo, ju shpreheni se “sot, lehtësisht dikush mund të dalë e të vetëshpallet regjisor”. Por, nga ana tjetër, pavarësisht asaj që ofrohet, publiku duhet të edukohet të bëjë një lloj filtrimi, për këtë janë ndihmë edhe filmat me vlera artistike. A i janë ofruar publikut shqiptar, në këndvështrimin tuaj, prodhime të mirëfillta kinematografike, së fundmi?
Sigurisht që i janë ofruar. Problemi është se kinemaja, parë qoftë si art, ashtu edhe si biznes, ka vështirësitë e veta, të cilat nuk janë të panjohura. Ne kemi një Qendër Kombëtare të Kinematografisë, e cila bën menaxhimin e fondeve që i cakton shteti e që më pas, përmes vendimeve të bordit, shpërndahen në projekte të ndryshme. Është kjo forma zyrtare që ndiqet për të bërë kinema në vendin tonë. Në këtë mënyrë mbështeten filma të shkurtër, të mesëm apo të gjatë, të cilët duhet të kalojnë një sërë vështirësish nisur nga mbështetja financiare, që nuk është e mjaftueshme për të prodhuar një film të niveleve të larta. Kështu që kur vihemi të gjykojmë një krijimtari, duhet ta shikojmë situatën në të gjitha aspektet, duke marrë parasysh edhe mjetet, krahas pjesës profesionaleve të punës. Sepse të jemi të sinqertë, janë një pjesë e mirë e komponentëve që ka filmi, të cilat nuk janë në standardet që duhet.
Nëse flasim për elementë që bëjnë një film të mirë, por edhe të ndjekur, një vend të mirë zë skenari. Së fundmi, në kinemanë tonë janë shfaqur filma si “Amaneti”, “Delegacioni”, “Streha mes reve” etj., ku, pavarësisht cilësisë, mungon lidhja e kinemasë me realitetin e ditëve të sotme, çka mund ta tërhiqte më shumë publikun… Është e vërtetë që skenari përbën një nga momentet më të rëndësishme të filmit. Luis Bunuel, një nga regjisorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, ka thënë se një skenar cilësor bëhet film i mirë, një skenar mesatar me një regjisor të mirë mund të bëhet një film i mirë, ndërsa një skenar i dobët, pavarësisht regjisorit, nuk ka mundësi që të bëhet. Por, nga ana tjetër, skenari është edhe personal, ndaj është bordi që gjatë përzgjedhjes duhet të mendojë për më gjatë. A kanë probleme skenarët e filmave të sotëm? Sigurisht që po, skenarë më të fortë mund të tërhiqnin më shumë. Por distancimi i spektatorit nga kinemaja vjen edhe për shkak se bombardimi nga televizionet është i madh, po ashtu përmes teknologjive mund të shikohen filmat më të fundit konkurrentë për çmim “OSCAR”. Në këto kushte bëhet shumë e vështirë që të ndërtosh një skenar të mirë…
Përpos kësaj mbetet fakti se filmi, subjekti, duhet të shkojë te publiku. Ju keni qenë një nga personazhet protagonistë të serialit “Njerëz dhe fate”, i cili ka qenë ndër më të shikuarit në Shqipëri. Mendoni se kjo qasje e madhe ndaj këtij filmi ka të bëjë edhe me faktin se trajtonte problematika të kohës, ndërkohë që diçka e tillë së paku në filmat e fundit shqiptarë nuk është hasur?
Këtë fenomen mund ta etiketoj edhe si një lloj problemi të kineastëve, të cilët gjejnë një temë, që ata personalisht e mendojnë si të rëndësishme. Por në këtë përzgjedhje nuk duhet përjashtuar nuhatja profesionale për t’i ofruar publikut diçka që ta tërheq. Përgjegjësia në këtë pikë i bie më së shumti bordit përzgjedhës të skenarëve, pasi janë ata që rrëzojnë apo u hap in dritën jeshile skenarëve të caktuar. Mandej, problemi tjetër ka të bëjë me mungesën e llogaridhënies që kanë elementët që përmenda pasi prodhojnë filmin, përveç përballjes me spektatorin. Nuk duhet harruar se të gjithë punojnë me mjetet që ofrojnë taksapaguesit. Unë mendoj se krijuesi duhet të jetë i përgjegjshëm për fondet e filmit që merr nga Qendra, të cilat vërtet janë të ulëta për të realizuar një film të mirë, por përbëjnë shpenzim të konsiderueshëm duke llogaritur standardin tonë të jetesës. Ka ndodhur jo rrallë, madje ka raste të përsëritura që i njëjti kineast ka marrë fondet, ka realizuar një film, të cilin e kanë parë nga 200, 300 apo një mijë veta e pastaj filmi “ka vdekur”. Dhe më e keqja është se nuk ka Qendra politika për të kërkuar llogari për këtë punë. Vërtet, kineastët realizojnë filma, por sa shkojnë ata te publiku? Nuk po kërkoj që filmi të justifikojë veten e vet në kuptimin financiar, por ne jemi zhveshur krejtësisht nga sensi i fitimit të filmit. Që ky mentalitet të ndryshojë, unë mendoj se producenti që merr përsipër filmin, duhet të jetë pjesërisht “në lojë” dhe me paratë e tij. Pra, nëse shteti jep 200 mijë, 300 mijë a më shumë, atëherë producenti të investojë një 10 përqindësh, pse jo. Në këtë mënyrë do ta ndiej më shumë përgjegjësinë financiare. Por fenomeni i mungesës së llogaridhënies është edhe handikap i Ligjit të Kinemasë dhe i politikave të Qendrës. Kur kineasti përballet me riskun e humbjes, mendoj se edhe nxitet të prelatit e të servirë diçka më të mirë, një film me vlera artistike përtej produksioneve komerciale që po na shohin sytë së fundmi.
Për sa u përket produksioneve komerciale, më të përfolurat janë filmat e komedianëve Ermal Mamaqi dhe Besart Kallaku. Si e shpjegoni faktin që filma si “Falco”, “Dy gisht mjaltë” etj., kanë publik të dendur, krahasuar me numrin e paktë që kanë pasur filma të vlerësuar edhe nga juri ndërkombëtare siç është “Delegacioni” i Bujar Alimanit?
Ky është një problem që i ka rrënjët e thella, ka të bëjë edhe me edukimin e shoqërisë sonë. Mirëpo, pavarësisht këtij fenomeni, s’do të thotë se ne duhet të devijojmë nga këta filma artistikë dhe të zgjedhim kualitete të tilla…
Mendoni se publiku rend pas këtyre produksioneve i nxitur prej impaktit publik që kanë personazhe të tillë? Prej nga duhet të nisë filtrimi i kinemasë sipas jush?
Sigurisht që edhe kjo ka të bëjë, por ata këtë impakt nuk e kanë fituar si kineastë… dhe në këtë pikë duhet menduar më gjatë. Është e vërtetë se individi në një shoqëri demokratike duhet të ketë liri zgjedhjeje, por sipas meje nuk duhet të mungojnë as institucionet që orientojnë dhe bëjnë rregullimet. Ne përmendëm “Delegacionin”, lidhur me këtë film unë nuk kam parë të bëhet një publicitet si i filmave komercialë të dy personazheve që ju cekët. Është shumë e qartë se e gjitha ndodh për shkak se këta të fundit gëzojnë mjetet financiare. Nuk besoj se Bujar Alimani nuk do ta donte Pallatin e Kongreseve për të shfaqur filmin, por ai vetë nuk i ka mundësitë. Në këtë pikë duhet të ndërhyjnë strukturat shtetërore dhe ta menaxhojnë punën siç duhet, duke e afruar publikun me filmin e mirë. Shfaqja e filmit të Mamaqit në Pallatin e Kongreseve, ndërkohë, gëzon mbështetjen e Ministrisë së Kulturës, për të mos folur për promovimin që i bën kryebashkiaku dhe vetë Kryeministri me pjesëmarrje në film, si e konsideroni këtë fakt? Kjo është “ku thërret qameti”. Këtu problemi nuk prek vetëm një apo dy hallka, por një sistem e shoqëri të tërë. Dikush që eksperimenton ka akses pothuajse ngado e kineasti i vërtetë mbetet i përjashtuar
Ju përmenda produksionet e Mamaqit dhe Kallakut, pse refuzoni t’i pranoni si filma artistikë?
Sepse nuk kanë aspak lidhje me atë që përfaqëson një film. Kemi të bëjmë me histori të mbledhura, ngjarje sporadike, të cilave u janë shtuar disa doza humori, por jo filma, aq më pak artistikë. Për më tepër, konsideroj absurd faktin që në këto prodhime ata kanë kurajën të paragjykojnë spektatorin e shoqërinë e ta “helmojnë” me atë që u ofrojnë. Që një produksion të quhet film, duhet të jetë i plotësuar me të gjithë komponentët si skenari, regjia, montazhi etj. , po ashtu kush e merr përsipër duhet të jetë i formuar e të njohë peshën e një krijimtarie të mirëfilltë.
Duhet të ketë edhe aktorë që luajnë, ndërkohë në këta filma kemi personazhe të showbizit që luajnë aktorin… Si ju duket një zgjedhje e tillë?
O është film, o është showbiz! O është film, o është tallava! O është film, o është histori gallate… nuk ka se si të jetë edhe kështu, edhe ashtu. Edhe në komeditë më perfekte që kemi parë nga bota, ku ka aktorë të mirëfilltë, skenarë me subjekte të një niveli të lartë, në fund të filmit ka një mesazh.
Në filmin e Mamaqit, krahas figurave të showbizit, luan edhe vetë Kryeministri…
Është një zgjedhje e tij…
Një zgjedhje që mund të ketë ndikim në shumë aspekte…
Sigurisht që ka ndikim. Mirëpo, nëse flasim për figura shteti, unë shtroj pyetjen, se ç’do të kishin bërë Macron apo Merkel nëse Luc Besson do t’u ofronte të merrnin pjesë në një film, ku Besson, sidoqoftë, konsiderohet një regjisor i mirë. Mbetet zgjedhje personale e Kryeministrit ajo për t’u bërë pjesë e këtij produksioni, edhe pse ka pikëpyetje të mëdha. Ai mund të ketë pranuar edhe në kontekstin e ekzibicionit, edhe pse për mua mbetet disi i paqartë fakti që nëse Rama ka dëshirë të bëhet pjesë e një filmi, pse nuk zgjodhi “Delegacionin”, apo “Streha mes reve”, një produksion të mirëfilltë të kinemasë. Ekzibicioni, me sa duket, është kthyer në mani, në sëmundje. Unë nuk kam parë filma artistikë në botë, ku çunat e gocat e pasarelave të aktrojnë. Nuk mjafton kamera dhe paratë për të bërë kinema, se kinemaja ka ligjet e veta. Mund të duket edhe ‘trendi’ e njerëzit të shkojnë për t’u relaksuar, por unë jam i bindur se përqindja më e madhe e publikut nuk e merr sodisfaksionin që duhet të marrë në një film. Fakti që këta filma kanë publik, ka të bëjë edhe me edukimin e formimin e shoqërisë sonë. Një gjeneratë që nuk lexon, sigurisht që aty do shkojë…
Në filmat komercialë që përmendëm, përfshirë “I love Tropoja”, marrin pjesë edhe aktorë të mirëfilltë. Si e gjykoni kompromisin që ata bëjnë?
Kompromisi është pjesë e lojës për çdo krijues, sidomos në kushtet në të cilat ne gjendemi. Njihet si gjenerator. Mirëpo, nuk duhet të dalë kurrsesi mbi veprën. Në momentin që kjo ndodh, kompromisi është më i madh se ç’duhet. Pra, duhet të ketë një lloj ekuilibri, që kompromisi të mos të të shkatërrojë krijimtarinë, figurën që ke krijuar.
Ju vetë do kishit marrë pjesë në këta filma që përmendëm?
Kurrë! Kam debatuar edhe me kolegë që kanë rriskuar prej shifrës së ofruar, shifër që ndoshta në një film të mirëfilltë s’e kanë hasur. Unë për vete nuk do të pranoja. Do të bëja kompromis nëse Mamaqi apo dikush tjetër vjen dhe më propozon një skenar, tek i cili shikoj realisht diçka të mirë. Në rastet që kam pasur ftesa për të tillë kategori produksionesh, kam thënë “Jo”. Duhet të ketë disa elementë bindës, nga skenari, regjisori, koncepti etj. Kam bashkëpunuar me regjisorë të rinj, por vetëm kur jam bindur se kanë pasur brumë./Panorama
