Qëllimi parësor i të ashtuquajturave “bomba të pista”, për të cilat flitet shumë këto ditë, është të mbjellin frikë, panik dhe konfuzion duke lëshuar pluhur radioaktiv dhe tym në atmosferë.
Kremlini pretendon se Ukraina po përgatitet të shpërthejë një “bombë të pistë” në mënyrë që të fajësojë Rusinë dhe të provokojë një përshkallëzim të luftës, e cila tashmë ka hyrë në muajin e saj të dhjetë.
Vendet perëndimore i hedhin poshtë pretendimet e Moskës si “qartësisht të rreme”.
Ndërsa asnjë sulm i suksesshëm “bombë e pistë” nuk është regjistruar ndonjëherë, dy përpjekje të dështuara për të shpërthyer një armë të tillë u regjistruan në provincën jugore ruse të Çeçenisë më shumë se 20 vjet më parë. Hetuesit gjetën gjithashtu material bërthamor që mund të përdoret për një “bombë të pistë” në një fabrikë të braktisur në Çeçeni.
Më poshtë është një shpjegim se çfarë kuptojnë ekspertët me një “bombë të pistë”.
Si funksionon “bomba e pistë”?
Të njohura teknikisht si pajisje për shpërndarje radiologjike, “bombat e pista” janë armë relativisht primitive dhe të pasakta. Ato janë shumë më të lehta dhe më të lira për t’u ndërtuar se një pajisje bërthamore dhe janë gjithashtu shumë më pak të rrezikshme.
“Bombat e pista” përdorin eksplozivë konvencionale, si dinamit, të vendosur pranë materialit radioaktiv, i cili më pas hidhet jashtë nga forca e shpërthimit. Sasia e materialit radioaktiv të shpërndarë, edhe pse e rrezikshme, nuk është domosdoshmërisht vdekjeprurëse.
Materiali i përdorur në një “bombë e pistë” mund të merret nga burime radioaktive të përdorura në mjekësi, industri ose objekte kërkimore.
“Një ‘bombë e pistë’ është vërtet e lehtë për t’u bërë,” tha Scott Roecker, nënkryetar për programin e sigurisë së materialeve bërthamore në The Nuclear Threat Initiative, një organizatë jofitimprurëse me bazë në Uashington.
“Është një pajisje e papërpunuar.”
Richard Giragosian, themeluesi i Qendrës për Studime Rajonale, një institut i pavarur i bazuar në Jerevan, Armeni, tha në një shkrim të vitit 2016 për Al Jazeera se pas sulmit të 11 shtatorit 2001, perëndimi ka frikë të rreziqeve që vijnë nga “bombat e pista” radiologjike.
Giragosian tha se ndërsa ka pasur përpjekje të rëndësishme në Rusi dhe Ukrainë për të ruajtur materiale radioaktive nga ish-Bashkimi Sovjetik, asgjësimi i sigurt i materialit të tillë në Kaukaz do të ishte një “prioritet më i ulët”.
Objektet e epokës sovjetike në Kaukaz dikur kishin “furnizime të bollshme të ceziumit, stronciumit dhe materialeve të tjera radiologjike të lidhura me to“. Por që nga rënia e Bashkimit Sovjetik, “shumica e atyre objekteve ishin të mbrojtura vetëm minimalisht, me masa paraprake apo mbrojtje të dobëta sigurie,” tha ai.
Giragosian tha gjithashtu në kohën e shkrimit se arrestimet e tre të dyshuarve në Gjeorgji për përpjekje për të shitur materiale radioaktive duhet t’i kujtojnë botës se nuk mund të qëndrojë indiferente ndaj “bombave të pista”.
Çfarë dëmi mund të shkaktojnë?
Numri i viktimave dhe shkalla e dëmtimit nga një “bombë e pistë” varet nga shumë variabla.
Një faktor kyç është sasia dhe lloji i eksplozivëve konvencionalë të përdorur, të cilët përcaktojnë forcën e shpërthimit.
Sasia dhe lloji i materialeve radioaktive të lëshuara janë faktorë të tjerë, siç janë kushtet e motit – dhe veçanërisht era – në momentin e shpërthimit. Një zonë potencialisht e madhe mund të kontaminohet.
Ekspozimi i ulët i rrezatimit zakonisht nuk shkakton simptoma. Njerëzit mund të mos e dinë nëse janë ekspozuar sepse rrezatimi nuk mund të shihet, nuhatet apo shijohet.
Sa e rrezikshme është “bomba e pistë”?
Ekspertët thonë se efekti kryesor i një “bombe të pistë” është psikologjik, prandaj pajisje të tilla shpesh quhen “armë të shkatërrimit në masë“, siç janë armët e shkatërrimit në masë.
“Bombat e pista” nuk përdoren në fushën e betejës, por më shpesh vendosen në zonat urbane, tha Roecker.
“Ata janë më shumë një armë psikologjike. Kur jeni duke u përpjekur të trembni njerëzit, të frikësoni njerëzit, do të përdorni një armë si kjo”, tha ai.
Pluhuri radioaktiv dhe tymi mund të përhapen larg dhe janë të rrezikshëm nëse thithen pranë epiqendrës së shpërthimit.
Shtylla radioaktive ka të ngjarë të përhapet për disa blloqe, sipas Roecker, por ndërsa materiali radioaktiv përhapet nëpër atmosferë, ai bëhet më pak i përqendruar dhe më pak i dëmshëm.
Faktorët kryesorë në ekspozimin ndaj rrezatimit janë lloji i rrezatimit, sa kohë dikush është i ekspozuar ndaj tij dhe nëse rrezatimi absorbohet përmes lëkurës, thithet ose konsumohet nga goja.
Kërkohen pajisje speciale për zbulimin e rrezatimit.
Qasja në shtëpitë, bizneset dhe objektet e shërbimeve publike të kontaminuara mund të kufizohet për muaj të tërë dhe të kërkojë operacione të shtrenjta pastrimi.
