Në vitin 2003, Mikhail Borisovich Khodorkovsky ishte dyzet vjeç, me një pasuri të vlerësuar në 15 miliardë dollarë dhe kontrollin e gjigantit rus të naftës “Yukos”, të cilin e mori gjatë privatizimeve ruse të viteve ‘90.
Tani ai është rreth të gjashtëdhjetave. Khodorkovsky u mbijetoi kushteve të rënda si të kishte qenë nëpër gulagë (kanë qenë kampe internimi dhe pune të detyruar në Bashkimin Sovjetik një dekade në burg i dënuar për mashtrim dhe evazion fiskal, pasi u përpoq të organizonte një forcë opozitare kundër Vladimir Putin.
Që nga viti 2013, diktatori i Kremlin-it e ka liruar dhe sot Khodorkovsky, me veprimtari nga Londra, është pa dyshim disidenti kryesor rus në mërgim.
Në rusisht dhe nëpërmjet një përkthyesi ai ka dhënë një intervistë ekskluzive për të përditshmen “Corriere della Sera”.
Ju jeni takuar shumë herë me Putin-in njëzet vjet më parë, kur ishit një sipërmarrës i madh dhe ai ishte kryeministër ose në mandatin e tij të parë si President. Mendoni se ka ndryshuar shumë, apo shihni vazhdimësi tek ai?
Nuk kemi qenë kurrë miq dhe nuk mund të them se e kam njohur nga afër. Unë isha në krye të një kompanie të madhe dhe Putin ishte President, na lidhte vetëm puna.
Me sa duket ka ndryshuar, po. Njëzet vjet pushtet e kanë ndryshuar dhe rasti i tij nuk është një rast unik. Sot ai i lejon vetes të bëjë gjëra që nuk guxonte të bënte më parë. Në kohën kur dukej më normal, ai pranonte ekzistencën e disa limiteve. Por, në fund të fundit, është gjithmonë i njëjti. Ai ishte një kriminel dhe i tillë ka mbetur. Ka mentalitetin e një drejtuesi të krimit të organizuar. Kjo është ajo që udhëheqësit perëndimorë nuk e kanë kuptuar kurrë, nuk e kuptojnë tani dhe – më vjen keq – për mendimin tim ata nuk do ta kuptojnë kurrë.
A mendoni se ai ka ndryshuar sepse është i rrethuar nga njerëz që e kanë frikë dhe nuk guxojnë t’i thonë të vërtetën?
Pa dyshim, agresioni kundër Ukrainës ishte rezultat i një perceptimi të gabuar, të shtrembëruar të realitetit.
Disa në Perëndim thonë se përgjegjësia për këtë luftë është edhe e NATO-s. Me premtimin që i ka bërë Ukrainës për ta futur, ajo ka shkaktuar kështu një reagim nga Rusia. Mendoni se qëndron kjo?
Unë nuk mendoj se Putini kishte frikë nga zgjerimi i NATO-s në Ukrainë. Ai e urren NATO-n, por nuk i trembet. Përkundrazi, ai tani e sheh veten të veshur me një lloj misioni mesianik, është i pushtuar prej tij, dhe këtë e kuptojmë nga fakti p.sh. se ai ka vendosur përballë Kremlinit statujën e Princit Vladimir (monumenti 17,5 metra i lartë i përket Vladimirit të Madh, zotit të Novgorodit dhe Kievit ndërmjet 980 dhe 1015 pas Krishtit).
A do të thotë se Putin e identifikon veten me mbretërit dhe carët e historisë ruse?
Është një mentalitet krejtësisht normal për një kriminel në moshën e pensionit. Njerëzit e këtij lloji përfundojnë duke u dominuar nga një ide e vetme: ajo e misionit që i veshi vetes. 20 vjet më parë ishte më racional.
Tani, edhe nëse ai arrin ta mposhtë ushtrinë ukrainase dhe të hyjë në Kiev dhe qytete të tjera të mëdha, pushtimi tërësor i vendit duket që nuk është i mundur të mbahet. Si mendoni se do të zhvillohet kjo luftë?
Ka dy skenarë. Në të parin, nga ana perëndimore, vendoset një zonë ndalim-fluturimi (NFZ) dhe Ukraina arrin të rezistojë. Në këtë rast, Putin-i do të humbasë pushtetin, ndoshta brenda dy viteve.
Por qeveritë perëndimore nuk synojnë të vendosin një zonë ndalim-fluturimi, sepse kjo do të rriste rrezikun e një konfrontimi të drejtpërdrejtë me ushtrinë ruse dhe, rrjedhimisht, të një Lufte të Tretë Botërore. Nuk mendoni edhe ju kështu?
Ky është gabimi themelor i vendeve aleate. Drejtuesit e vendeve evropiane mendojnë se kanë të bëjnë me një burrë shteti që mendon si ata. Në vend të kësaj, ai punon në një mënyrë krejtësisht të ndryshme: ai mendon si një kriminel. Nëse i tregoni dobësinë tuaj një krimineli, ai nuk ndalet. Ai gjithmonë do të vazhdojë të ecë përpara. Dhe këtë po bën Putin. Fakti që Perëndimi nuk po vepron, e inkurajon atë të shkojë më tej dhe më tej.
Dhe cili është skenari i dytë?
Nëse gjithçka vazhdon siç është tani, ai do të pushtojë Ukrainën dhe pastaj do të ketë një lëvizje guerileje të rezistencës partizane. Rezultati do të jetë se situata ekonomike e Rusisë do të degradohet gjithnjë e më shumë. Gjithnjë e më shumë arkivole ushtarësh rusë do të shkojnë nga Ukraina dhe morali i popullsisë në Rusi do të bëhet gjithnjë e më i keq.
Çfarë do të bënte Putin në këtë situatë?
Ka tri raste të tilla në historinë e tij. Në vitin 2008, 2014 dhe tani në këtë situatë ai ka nisur gjithmonë luftëra të reja pas atyre që kishte bërë tashmë. Edhe këtë herë do ta bëjë një luftë e re: do të jetë e katërta”.
Kundër kujt?
Mund të jenë vendet baltike. Mund të jetë Polonia. Jo Moldavia, sepse është shumë pak për ambiciet e tij.
Pra, ju mendoni se, nëse Putini nuk bllokohet nga një zonë ndalim-fluturimi tani, ai do të sulmojë një vend tjetër ndoshta pas dy ose tre vjetësh?
Mendoj se procesi do të jetë më i shpejtë këtë herë, nuk do të presë tre vjet. Moldavia tashmë do të gëlltitet gjatë kësaj fushate ushtarake. E përsëris, fushata e ardhshme do të jetë ose në Poloni, ose në vendet baltike.
A mendoni se mund ta nisë menjëherë pasi të ketë marrë kontrollin e Ukrainës?
Pas pushtimit të Ukrainës, ai do të presë edhe pak kohë që të ngrihet pak morali në popullatën ruse. Por do të jetë një fazë kalimtare. Ai do ta përdorë këtë periudhë për të riorganizuar ushtrinë dhe, më pas, do të nisë një fushatë të re agresioni kur morali në Rusi të fillojë të bjerë përsëri. Pikërisht atëherë do të nisë agresioni i ri.
Qeveritë evropiane po presin që sanksionet e rrepta kundër Moskës, herët a vonë, do dobësojnë regjimin, kështu që ai nuk do të jetë më në gjendje të mbështesë pushtimin e Ukrainës dhe elitat ruse do të kthehen kundër Putinit. A e besoni ju këtë?
Kam një ndjenjë që elitat perëndimore në universitete nuk e kanë studiuar mirë historinë e Luftës së Dytë Botërore. Ata po veprojnë tamam siç u sollën para Hitlerit dhe të gjithë e dimë se çfarë solli ky qëndrim. Në regjimet diktatoriale, biznesmenët e pasur nuk kanë kurrë mundësi apo forcë të mjaftueshme politike për të imponuar një ndryshim në krye.
Këtu, në Rusi, ka një diktaturë. Të gjithë këta biznesmenë të pasur, që ne shohim sot të prekur nga sanksionet për Putin-in, nuk janë kurrkush. Janë shërbëtorë. Ata nuk mund të bëjnë asgjë, dinë vetëm të shërbejnë.
Pra, përgjigjja me sanksione nuk mjafton, as duke e vënë nën embargo naftën dhe gazin rus?
Momenti i sanksioneve ka kaluar. Jam i bindur se faza në të cilën problemi mund të ishte zgjidhur me sanksione është prapa nesh. Sot përballemi me një alternativë: ose Putinit i tregohet një shfaqje e forcës ushtarake, e cila bën të mundur negocimin real; përndryshe, në mungesë të kësaj shfaqjeje force, ai do të vazhdojë të ecë përpara derisa të ndeshet me rezistencë ushtarake.
Shumë mendojnë se Putin-i në fakt po humbet, sepse ai nuk do të jetë në gjendje të mbajë okupimin e Ukrainës nën krizën ekonomike të vendosur ndaj Rusisë nga sanksionet. Pse mendoni ndryshe?
Nuk e di pse njerëzit në Perëndim mendojnë se njerëzit në Rusi nuk mund të luftojnë kur janë edhe më të varfër. Putin-i do të arrijë lehtësisht t’i bindë njerëzit e varfër për të luftuar. Dhe për të luftuar, paratë do të jenë të mjaftueshme.
Në fillim të luftës, ju thatë se skenari i qëndrimit të Putin-it në pushtet për dhjetë vjet të tjera tashmë po bëhej më pak i mundshëm. Pse jeni më pesimist tani?
Unë shoh sesi reagon Perëndimi. Dhe unë e kuptoj se nëse Putin-it nuk i bëhet rezistencë, bëhet e pamundur që të mund të ndalohet ecuria e tij. Mos më keqkuptoni, jam i bindur se atij mund t’i vihet stop-i. Dhe ashtu duhet të jetë. Në Rusi, një diktator që humbet luftën, nuk mund të qëndrojë gjatë në pushtet. Gjithmonë kam menduar dhe vazhdoj të mendoj se Ukraina mund ta ndalë Putin-in, me ndihmën e Perëndimit.
Klasat e mesme të Moskës dhe Shën Petersburgut e gjejnë veten të zhytur përsëri në një klimë varfërie dhe autokracie si gjatë kohës së Bashkimit Sovjetik. Madje, edhe familjarët e njerëzve në pushtet protestojnë, ashtu si edhe vajza e zëdhënësit të Kremlin-it, Dmitri Peskov. A ka vërtet rëndësi e gjithë kjo?
Kemi të bëjmë me një rast tipik diktature. Këto pseudoelita kanë pak vlerë. Ata kishin vlerë për aq kohë sa formuan bazën e konsensusit të Putin-it. Sot, si çdo diktator, ai kalon mbi ta dhe i thotë popullit: “Jemi në rrezik, të gjithë na kërcënojnë, duhet të mbrohemi”. Dhe njerëzit e besojnë atë. Populli, madje, është gati të shtrëngojë edhe rripat për këtë.
Sa për përfaqësuesit e elitës, nëse protestojnë kundër një diktatori që pretendon se dëshiron të mbrojë popullin, ata do të eliminohen. Pozicioni i Putin-it në Rusi do të lëkundet vetëm nëse ai humbet luftën dhe, në sytë e njerëzve të zakonshëm, nuk arrin të mbrojë njerëzit. Këtu humbet pushtetin një diktator: kur humbet luftën.
Pra, nuk ka alternativë ndaj një angazhimi ushtarak nga Perëndimi?
Sot, nesër dhe pasnesër, brenda dy javësh, për sa kohë që ushtria ukrainase vazhdon të luftojë, Perëndimi mund t’i ndihmojë ata pa hyrë domosdoshmërisht në konflikt. Por për tri javë, ky moment do të humbasë. Dritarja e mundësive do të mbyllet.
A nuk është zbatimi i zonës së ndalim-fluturimit si të hysh në konflikt?
Jo: nuk do të thotë të hysh në konflikt, edhe nëse disa politikanë kanë frikë se është.
Ju, duke organizuar lëvizjen “Rusia e Hapur”, keni vendosur veten në qendër të një nisme koordinimi midis disidentëve rusë në mërgim. Çfarë ndikimi mund të keni në jetën e brendshme të vendit tuaj?
Ne punojmë me ata që mbeten në Rusi për momentin. Ne i inkurajojmë njerëzit të demonstrojnë në rrugë, u afrohemi atyre përmes kanaleve sociale dhe miliona njerëz i shikojnë publikimet tona. Përpiqemi të shpjegojmë se si janë gjërat në të vërtetë. Dhe, natyrisht, ne gjithashtu punojmë shumë me mërgimtarët rusë.
A po përpiqeni të organizoni një qeveri në mërgim?
Sot për sot, Komiteti kundër luftës ka një qëllim më të kufizuar: ne duam të veprojmë për të ndaluar konfliktin. Nuk e përjashtoj që ky komision apo një pjesë e tij, në një moment të caktuar, mund të marrë një rol më të gjerë.
