Nga Enver Robelli
Në fund të nëntorit 1912 Shqipëria shpalli pavarësinë, por një pjesë e madhe e kombit shqiptar mbeti jashtë kufijve të shtetit të ri. Në fazën e vështirë mes viteve 1912-1914 ish-deputeti socialist austriak Leo Freundlich luajti një rol të rëndësishëm në rizbulimin e Shqipërisë për opinionin e Europës së mesme dhe perëndimore. Nga viti 1913 ai ditë pas dite mblodhi lajme në viset shqiptare dhe e njoftoi një rreth të caktuar mbi situatën dramatike si pasojë e pushtimit serb të Kosovës dhe Maqedonisë. Këto lajme janë botuar në librin “Korrespondenca shqiptare”; libri është edituar nga Robert Elsie. Në vijim një përzgjedhje e lajmeve nga “Korrespondenca shqiptare” e Leo Freundlichut.
25 qershor 1913: Mbyllja e Zyrës Postare malazeze në Shkodër
Korrespondenca shqiptare njofton nga Shkodra. Mbyllja e Zyrës postare dhe telegrafike malazeze u realizua më 21 qershor në orën 4 pasdite. Me urdhër të nënadmiralit anglez Cecil Burney një njësi e marinarëve gjermanë shkoi te zyra postare. Oficeri komandues u kërkoi zyrtarëve malazezë ta braktisin menjëherë zyrën. Malazezët respektuan menjëherë këtë kërkesë. Pastaj nga ndërtesa u hoq stema malazeze dhe zyrave iu vu dryni. Pas kësaj mase në popull shpërtheu një gëzim i madh.
27 qershor 1913: Arrestimi i një gjoja spiuni në Shkup
Korrespondenca shqiptare njofton nga Shkupi. Autoritetet serbe arrestuan një shqiptar nën akuzën se ai na qenkësh prifti katolik i Mitrovicës, Don Nikollë Mareku dhe se ishte maskuar që të kryejë spiunazh për Austrinë. Kur te i arrestuari u gjet një monedhë austriake prej floriri, ai i keqtrajtua dhe u fye. Pas një dite në burg u konstatua se bëhej fjalë për një bujk të pasherr, i cili kishte ardhur në Shkup për të kryer disa pazare. Andaj i arrestuari u lirua.
1 korrik 1913: Kthimi i shqiptarëve të konvertuar në Kishën Katolike
Korrespondenca shqiptare njofton nga Gjakova: Bazuar në kërkesat që qeveria austro-hungareze i ka bërë Malit të Zi, qeveria malazeze ka ndërmarrë të gjitha masat për të mundësuar pa pengesë kalimin e të konvertuarve, të cilët dëshironin të ktheheshin në besimin katolik. Ipeshkvi i Prizrenit, imzot Lazër Mjeda, ka vendosur që çdo i konvertuar pas pendesës mund të kthehet sërish në besimin katolik. Tani të gjithë ata që muajve të fundit janë konvertuar në ortodoksë, nga ipeshkvi Mjeda solemnisht janë pranuar në gjirin e Kishës Katolike.
1 korrik 1913: Shkatërrimi i 29 fshatrave afër Gjilanit, në Ferizaj banorëve u hiqej koka me kosë
Nga Shkupi kështu i përshkruhet gjendja Korrespondencës shqiptare: nga fatkeqësia e tmerrshme që kanë përjetuar banorët shqiptarë të Kosovës në muajt e fundit, opinioni publik europian ka mësuar vetëm një pjesë të vogël. Sipas fakteve që janë të njohura këtu, së paku pesë mijë shpirtra të popullsisë gege janë masakruar pa dallim, mes tyre shumë gra e fëmijë. Shumë fshatra janë shkatërruar nga serbët, pasi më parë ishte masakruar popullsia. Afër Gjilanit u shkatërruan 29 fshatra, në rrethinën e Shkupit 18 fshatra qenë viktimë e tërbimit shkatërrimtar serb. Afër Dibrës u bënë rrafsh me tokë 24 fshatra, afër Prizrenit 32 fshatra. Në rrethinën e Gjakovës kanë ndodhur gjëra të tmerrshme. Ferizaj ka qenë një fshat me 4 mijë banorë që lulëzonte. Sot është një varr. Mbarë popullsia është shfarosur. Pjesë të tëra të banorëve të varfër u vranë me pushkë automatike. Kur dëshirohej të kursehej municioni, banorëve u hiqej koka me kosë. Një pjesë e madhe e Kosovës që dikur lulëzonte sot është një rrënojë dhe një fushë me varre.
2 korrik 1913: Një deklaratë e Dervish Himës nga Vjena: të punojmë për rilindjen e kombit shqiptar, i cili duhet të shkrihet në kulturën europiane
Dervish Hima, i cili në tetë muajt e fundit ka qëndruar në Vjenë, ka udhëtuar dje në Shqipëri për të punuar në riorganizimin e shtetit. Me këtë rast Korrespondenca shqiptare boton këtë deklaratë:
“Para udhëtimit tim në Shqipëri e kam një dëshirë nga zemra që t’i them përzemërsisht faleminderit shtypit austro-hungarez dhe italian për përkrahjen e çmueshme që na e ka dhënë në luftën tonë të vështirë për ekzistencë kombëtare. Ne shqiptarët kurrë nuk do të harrojmë se për krijimin e shtetit tonë të ri i detyrohemi politikës fisnike të këtyre dy shteteve, fuqisë së tyre dhe sakrificës. Tani po i rrekemi punës që në atdheun tonë të ndërtojmë administratën, sistemin arsimor dhe të gjitha institucionet, të cilat i duhen një shteti për ekzistencën e tij. Raca shqiptare, e cila gjithë botës i ka dhënë burrështetas të mëdhenj, prijës luftërash dhe njerëz të shkencës, pas shekujve të skllavërimit tani duhet të punojë për rilindjen e saj dhe asimilimin në kulturën europiane. Shpresojmë se simpatia e opinionit publik në Austro-Hungari dhe Itali, por edhe kritika dashamirëse do të na lehtësojnë detyrën tonë të vështirë”.
31 tetor 1913: Krahina e Lumës tash është shkrumb e hi dhe kufoma. Një zë serb mbi mizoritë në Lumë
Radniçke Novine, organ i socialistëve serbë, në numrin 9/22 tetor (1913) boton këtë letër të një ushtari serb, i cili kishte marrë pjesë në ekspeditën në Shqipëri:
“I dashur, nuk kam shumë kohë të të shkruaj gjatë. Vetëm mund të të them se këtu po ndodhin gjëra të tmerrshme. Jam i tronditur dhe e pyes veten pandërprerë se si mund të jenë njerëzit kaq barbarë dhe të bëjnë këso gjërash, siç po bëhen këtu. Kjo është e llahtarshme, e tmerrshme. Nuk mundem dhe nuk kam kohë të të shkruaj më shumë për këtë. Vetëm mund të të them se Luma nuk ekziston më. Gjithçka është vetëm shkrumb e hi dhe kufoma. Fshatrat që numëronin njëqind deri njëqind e pesëdhjetë dhe dyqind shtëpi janë fshirë nga faqja e dheut. Asgjë nuk ka mbetur prej tyre, absolutisht asgjë. I kanë grumbulluar banorët në grupe nga 40 dhe 50 dhe i kanë vrarë me majë bajonetash. Plaçkitjet janë fakt i përgjithshëm. Oficerët po i dërgojnë ushtarët në tregun e Prizrenit për t’i shitur gjërat e vjedhura”.
Redaksia e gazetës serbe lidhur me këtë letër shton: “Shoku ynë na ka shkruar për gjëra edhe më të tmerrshme, por ato janë aq të llahtarshme, saqë nuk marrim dot guximin t’i publikojmë”.
14 nëntor 1913: Refugjatët shqiptarë në Turqi
Konstantinopojë, 14 nëntor (telegram privat). 700 refugjatëve shqiptarë nga trevat e pushtuara nga serbët, të cilët kanë arritur me një vapor anglez me qëllim që të vendosen këtu, autoritetet policore nuk u dhanë leje të zbarkojnë. Për këtë shkak këta refugjatë u futën në një vapor të Messageries Maritimes, i cili duhej të shkonte në Siri.
29 janar 1914: Dëbime masive të shqiptarëve nga Turqia
Nga Konstantinopoja njoftohet se: Autoritetet turke tani po veprojnë ashpër kundër shqiptarëve edhe në krahinat e Azisë së Vogël. Shqiptarët e shumtë që jetojnë në Azinë e Vogël po vihen para alternativës, ose të marrin shtetësinë turke ose menjëherë të braktisin Turqinë. Në Izmir dhe qytete të tjera policia u ka bërë thirrje firmave europiane, në të cilat punojnë punëtorët shqiptarë, që t’i largojnë menjëherë nga puna këta të fundit dhe t’i zëvendësojnë me turq. Të dëbuarit kanë një afat të shkurtër për të braktisur vendin. Gjatë përzënies së të dëbuarve policia po vepron pamëshirshëm. Rezistenca ndëshkohet me dhunë.
