Në javën e parë të një amnistie pasi të shtënat masive tronditën vendin e tyre, serbët dorëzuan më shumë se 13,500 armë – nga armët e vogla, granatat e dorës dhe predhat antitank dhe qindra mijëra fishekë.
Por në një komb thellësisht të ndarë të mbushur me armë vdekjeprurëse, ku lavdërohen kriminelët e luftës,… shumë veta dyshojnë nëse premtimi i presidentit për të “çarmatos” vendin do të mjaftojë, shkruan mediumi prestigjioz britanik The Guardian.
Ndryshe, 18 njerëz u vranë dhe 21 u plagosën këtë muaj në dy raste të ndara me të shtëna në po aq ditë.
Në Beograd, një sulmues – dyshohet se një nxënës 13-vjeçar duke përdorur dy pistoleta të babait të tij – qëlloi për vdekje tetë nxënës dhe një roje sigurie.
Një vajzë 10-vjeçare e plagosur ka ndërruar jetë të hënën, duke e çuar numrin në 10. Gjashtë fëmijë të tjerë dhe një mësuese kanë mbetur të plagosur.
I dyshuari ndodhet në paraburgim dhe i nënshtrohet vlerësimit psikologjik, por është shumë i ri për t’u mbajtur përgjegjës penalisht.
Babai i tij akuzohet se e ka trajnuar adoleshentin të përdorë armët dhe se ka dështuar në sigurimin e duhur të pistoletave.
Ndërkohë të nesërmen, një burrë që “tundte” një pushkë sulmi dhe një pistoletë vrau tetë persona dhe plagosi 14 të tjerë në dy fshatra rreth 50 kilometra në jug të kryeqytetit.
Një i dyshuar 21-vjeçar ndodhet në mbajtje.
Presidenti, Aleksandar Vuçiq, një autoritar populist, pro-Kremlinit, rrënjët politike të të cilit janë në nacionalizmin e ekstremit të djathtë – që ishte shkurtimisht ministër i informacionit nën udhëheqësin serb Slobodan Millosheviq, i cili vdiq gjatë gjyqit të tij për krime lufte – i përshkroi si “një sulm ndaj gjithë vendin tonë”.
Pas kësaj, Vuçiq shpalli amnistinë njëmujore të armëve, duke premtuar se njerëzit mund të dorëzojnë armë, municione dhe municione të paligjshme, si dhe armë në pronësi të ligjshme që nuk i dëshironin më, në mënyrë anonime dhe pa frikë nga ndjekja penale, kujton The Guardian.
Për këtë veprim, Vuçiq mori disa lëvdata, veçanërisht jashtë vendit.
Ai ka premtuar më tej një moratorium dy-vjeçar për licencat e reja të armëve, një rishikim të licencave aktuale, më shumë kontrolle psikologjike, 1,200 oficerë policie shtesë në shkolla dhe burgime më të gjata për krime me armë dhe armëmbajtje pa leje.
Por ndërsa presidenti i tyre po premtonte “një përgjigje të mprehtë, masa urgjente dhe dënime të rënda” për të trajtuar krimin me armë, shumë serbë po pyesnin se çfarë tjetër mund të fshihej pas tij – dhe sa larg Vuçiq, i cili ka qenë në pushtet që nga viti 2014, mund të ketë kontribuar në dhunën e tepruar në vend – përmes politikës dhe televizionit, vë në pah mediumi britanik.
Në këtë drejtim, thekson The Guardian, disa mbështesin masat e qeverisë.
“Ka shumë dhunë. Nuk e di se si nuk e kanë trajtuar këtë çështje deri më tani”, ka thënë Ivan Petroviq, një pensionist.
Por të tjerët nuk janë të qetësuar.
“Nuk di çfarë të mendoj. Unë kam një fëmijë dhe nuk ndihem i sigurt…”, thotë Vesna Dragishiq.
Mijëra njerëz dolën në rrugët e Beogradit të premten në një marshim të dytë protestues të udhëhequr nga opozita “Serbia kundër dhunës”, duke kërkuar dorëheqjen e ministrit të brendshëm – ministri i arsimit tashmë ka dhënë dorëheqje – dhe kërkojnë një fund të asaj që shumë e shohin si kulturë dhune të nxitur nga mediat dhe politikanët e partisë në pushtet.
E Vuçiq ka akuzuar kundërshtarët e tij se po përpiqen të shfrytëzojnë tragjeditë për qëllime politike dhe ka njoftuar planet për tubimin e tij në fund të majit.
Të dielën ai tha se do të tërhiqej “së shpejti” si udhëheqës i Partisë së tij Progresive Serbe në pushtet, duke premtuar zgjedhje të reja parlamentare përpara fundit të shtatorit.
Pavarësisht këtyre, shkruan më tej The Guardian, askush nuk e di se sa armë ka në Serbi, një vend që supozohet se ka rreth 6.8 milionë banorë.
Maja Bjelosh, një studiuese në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë, thotë se ishte e paqartë se sa armë ishin regjistruar, e lëre më se sa ishin mbajtur ilegalisht.
“Policia ka thënë se ka mbi 900,000 armë zjarri të mbajtura ligjërisht nga qytetarët… Presidenti tha se ishin 400,000, pastaj dy ditë më vonë 700,000. Kemi dezinformata nga qeveria. Por vlerësimet për totalin – legal dhe të paligjshëm – shkojnë nga 1.5 milion në 3 milionë. Kjo është e frikshme”.
Sipas saj, armët e mbetura nga luftërat jugosllave të viteve 1990 përbënin vetëm një pjesë të arsenalit.
“Ekziston një traditë e armëve të zjarrit në shtëpi, e kaluar brez pas brezi, e të qëlluarit në ajër gjatë festave”, tha ajo.
Veç kësaj, një rol, sipas saj luan edhe “siguria e dobët në fabrikat e armëve dhe stoqet e policisë… Dhe rrjetet kriminale, brenda dhe jashtë Serbisë”.
Ajo vlerëson se as masat represive dhe gjunjëzuese nuk do të ndihmonin.
“Serbia ka ndër më shumë oficerë policie për frymë në Evropë, por kjo nuk i ka lënë qytetarët të ndihen më të sigurt ose të zgjidhin problemin e dhunës”.
Pavarësisht qasjes në armë, të shtënat masive ishin të rralla në Serbi para këtij muaji; incidenti i fundit i madh ishte në vitin 2013, vë në pah The Guardian.
Por mes vështirësive, trashëgimisë së luftës, korrupsionit endemik dhe niveleve të larta të dhunës në shoqëri, politikë dhe media, ekspertët kanë paralajmëruar prej kohësh se prania e kaq shumë armëve përbënte një kërcënim.
Zoran Gavriloviq, një sociolog në Byronë për Kërkime Sociale, thekson se të shtënat nuk e kishin befasuar atë.
“Klima sociale po çonte në këtë drejtim. Ne kemi një shoqëri të dhunshme. Ishte vetëm çështje kohe që ajo të shpërthente”, tha ai.
Shumë fajësojnë Vuçiqin, nëse jo drejtpërdrejt, duke e akuzuar presidentin se ka mbajtur qëllimisht një klimë dhune, shkruan The Guardian.
“Indirekt, Vuçiq është fajtori kryesor – ai është ai që krijoi këtë atmosferë urrejtjeje dhe të gjitha sulmet në mediat e tij”, mendon Marinika Tepiq, një politikane e lartë opozitare.
Vuçiq dhe partia e tij në pushtet i nënçmojnë rregullisht kundërshtarët e tyre politikë dhe rivalët e huaj si “llum”, “hajdutë” dhe “pedofilë”, ndërsa seancat parlamentare dominohen nga fyerje të vrazhda dhe agresive.
“Ne nuk do të shërohemi, edhe sikur të hiqen të gjitha armët dhe të gjithë sociopatët të futen pas hekurave, për sa kohë që fati ynë është i formësuar nga ai që e zhbllokoi dhe e kaloi atë të keqe”, shkroi në Twitter lideri i opozitës, Zdravko Ponosh.
Sipas The Guardian, gati 450,000 njerëz kanë nënshkruar një peticion që kërkon që dy stacione televizive publike pro-qeveritare t’iu merren licencat e tyre për shkak të shfaqjeve të dhunshme të realitetit që, sipas disa vlerësimeve, kanë përbërë 60% të programeve të tyre të fundit.
Mafiozët, kriminelët e luftës dhe huliganët famëkeq të dhunshëm të futbollit shfaqen rregullisht në skena që kanë përfshirë rrahjen e grave dhe kërcënimet me armë, duke vrapuar përkrah programeve politike që shfaqin Vuçiqin dhe aleatët e tij që ngacmojnë kundërshtarët e tyre.
“Ekziston një ‘industri e populizmit’ në Serbi e krijuar për të promovuar Vuçiqin dhe për të denigruar kundërshtarët e tij”, sipas Gavriloviq. “Dhuna e reality show-ve shërben për të legjitimuar fjalorin agresiv politik. Gjuha e urrejtjes, nga aktorët kryesorë socialë dhe politikë të Serbisë dhe nëpërmjet mediave të saj kryesore, është bërë gjuha numër një e vendit”.
Që kur Vuçiq erdhi në pushtet, Serbia ka rënë nga vendi i 54-të në vendin e 93-të nga 180 vendet në indeksin e Lirisë së Shtypit Botëror të Reporterëve pa Kufij. Mediat e pavarura janë shtypur në mënyrë progresive dhe gazetarët janë sulmuar.
Në teori, një kandidat për anëtarësim në BE, vlerëson The Guardian, vendi është i ndarë midis perëndimit dhe lidhjeve të tij historike politike dhe ekonomike me Rusinë, një aleate e krishterë sllave dhe ortodokse.
Në një raport të ashpër javën e kaluar, Parlamenti Evropian theksoi disa pengesa për pranimin, duke përfshirë refuzimin e Beogradit për t’u bashkuar me sanksionet e BE-së ndaj Rusisë dhe hezitimin e tij për të njohur Kosovën si një shtet të pavarur.
Viola von Cramon, një eurodeputete gjermane dhe raportuese e parlamentit për Kosovën, tha se sundimi i ligjit, liria e mediave dhe marrëdhëniet me Kosovën dhe me Moskën ishin çështjet kryesore.
“Serbia duhet të tregojë qartë se dëshiron të anëtarësohet në BE”, tha ajo. “Koha e ‘uljes në dy karrige’ dhe balancimit mes perëndimit dhe Rusisë ka përfunduar”.
Ndërsa Klemen Groshelj, një eurodeputet slloven, theksoi mungesën e përparimit në një gjyqësor të pavarur dhe media që nuk ishin “as të pavarura dhe as objektive”.
“Unë jam shumë pesimist”, tha ai. “Kur e vizitova pas rënies së Millosheviqit, ishte një energji pozitive. Fatkeqësisht, ajo u zbeh; nuk ka vullnet politik real dhe të ndershëm që ndryshimet të jenë pjesë e BE-së. Së shpejti Serbia do të duhet të bëjë një zgjedhje”.
